Sólgeislun á heimskautin er einkum háð þremur þáttum, sem hver um sig sveiflast með reglubundnum hætti samt óháð hver öðrum. Þessir þættir eru möndulhalli jarðar (40 þús. ára sveifla), möndulstefna jarðar (20 þús. ára sveifla) og lögun á sporbraut jarðar (100 þús. ára sveifla). Séu þessir þættir lesnir saman koma í ljós tímabil, þegar geislun á heimskautasvæðin er ýmist lítil (jökulskeið) eða mikil (hlýskeið). Þessar sveiflur í geislun (sólgeislar, gammageislar) sýna fram á skiptingu ísaldar, sem stendur raunar enn, í kuldaskeið og hlýskeið. (Sjá – Milancovitch-sveifla – í Íslenskri alfræðiorðabók Arnars og Örlygs).
Á okkur hafa dunið linnulítið um langt árabil vátíðindi úr fréttum. Hagvexti, framförum, vísindum og tækni yfirþjóðlegra fyrirtækja er m.a. haldið við á brennslu kolefnistvíildis. Hagvaxtarskrúfan mun aldrei stansa fyrr en hún er ekki lengur fær um að snúast af eigin rammleik. Erum við ekki á leið út í geim til að tryggja áfram hagvöxt og framfarir sem upphófust í lok miðalda þegar renaissansinum lauk og rókókóið tók við? Vísindabyltingin hófst í Evrópu. Fréttir herma að jörðin stynji undan fargi. Gyðjan lætur vita af valdi sínu.
Framfaragoðsögnin kom út á bók í ritröð Lærdómsrita Bókmenntafélagsins 2003 í afar læsilegri þýðingu Þorleifs Haukssonar. Höfundur hennar er finnskur vísindaheimspekingur, Georg Henrik von Wright. Ég gríp niður í bókinni og endursegi að hluta.
Bruntland-skýrslan lagði á sínum tíma áherslu á hugtakið "sjálfbær þróun". Draga ber úr orkunotkun og bruðli. Þessar ráðstafanir eru nauðsynlegar, ekki aðeins með tilliti til framtíðarhagsmuna iðnríkjanna, heldur einnig til að koma í veg fyrir, að hinir fátæku hlutar heims sökkvi dýpra ofan í það volæði, sem vex dag frá degi í bókstaflegum skilningi, þ.e.a.s. ekki aðeins í samanburði við ríku þjóðirnar.
Hins vegar er gert ráð fyrir að hagvöxtur í iðnríkjunum aukist, lífskjörin versni ekki heldur batni fremur, ef mögulegt er. Önnur hagvaxtarröksemd gengur út frá því að rætur bölsins felist í gríðarlegri fólksfjölgun. Hagvöxtur sé leið til að ráða bót á fátæktinni. Ef lífskjörin verði bætt stöðvist offjölgun fólks – það sýni fordæmi iðnríkjanna.
Skammsýni þessarar röksemdafærslu felst í þeirri óorðuðu hugmynd að nægur tími sé til að láta fólksfjölgunina hafa hemil á sjálfri sér. Þessi hugsun finnst mér fráleit, segir Von Wright. Að minnsta kosti sé þörf á að ræða hana í stað þess að slá henni fastri án umræðu. Ef hinum fátæku, þ.e.a.s. fjórum fimmtu hlutum mannkyns væri lyft, þó ekki væri nema í námunda við það stig efnislegra gæða, sem íbúar ríku landanna njóta að meðaltali, með allri þeirri notkun á orku og hráefnum sem það fæli í sér mundi jörðin væntanlega ekki þola álagið.
Von Wright þekkir ekki eina einustu alvarlegu, hvað þá sannfærandi röksemd fyrir möguleika ævarandi hagvaxtar. Við íbúar iðnríkjanna verðum einfaldlega að sætta okkur við meiri hlutfallslega fátækt til að hin vaxandi togstreita milli iðnaðar- og þróunarríkja og á milli hástétta-og lágstéttafólks í iðnríkjunum komi ekki aðstæðum á hnettinum í algert uppnám. Framfaragoðsögn nútímahyggjunnar er sú hugmynd að manninum og samfélagi hans muni vegna betur ef þau eru frjáls af því að fylgja þeirri meginreglu Kants að treysta á skynsemina í stað kennivalds. Og ef hugmyndir nútímahyggjunnar fela í sér að ekki sé til neinn hlutlægur mælikvarði á hvað séu gæði eða gildi er trúin á framfarir, hagvöxt, lýðræði, tækni og vísindi aðeins kredda samkvæmt upplýstri hugsun.
Von Wright segir enn fremur: Verðmætum eða gildum hefur verið úthýst af sviði skynseminnar og á sama hátt hefur skynsamlegri hugsun verið útrýmt af sviði gildismats. Hóflaus efahyggja gagnvart verðmætum hefur leitt til gildisafneitunar og ýkt trú á vald skynseminnar hefur ýtt undir vísindalega bókstafstrú, gildistóm.
Heimshamförum fyrri tíma var ekki hrundið af stað af tegundum, sem stefndu eigin tilverugrundvelli í hættu, heldur af ytri öflum, sem enginn gat ráðið við. Það sem einkennir núverandi aðstæður er það að ógnunin við framtíðartilveru mannsins er særð fram af honum sjálfum.
Út frá þessari staðreynd má greina veika von. Ef maðurinn er ógnun við sjálfan sig getur hann hugsanlega bjargað sjálfum sér og sínum með því að grípa til viðeigandi aðgerða eða breyta lífsháttum sínum. Forsenda þess er að sjálfsöðu að náttúrulögmálin hafi ekki þegar gert það of seint fyrir manninn að stöðva þau eyðingarferli, sem hann sjálfur hefur hrundið af stað, sjálfum sér til dundurs.
Njótið heil. Í guðs friði.
Höfundur er verkamaður.
Athugasemdir
Góð grein hjá þér hérna, sérstaklega með kenningu Malankovitch, hef haft lúmskan grun um að einmitt feril jarðar sé ráðandi þáttur, undarlegt að heyra ekki vísindamenn vísa til þessarar kenningar, það virkar sennilega betur til að vekja á sér athygli að boða í belg og biðu væntanlegan heimsendir vegna einkvers sem við menn aðhöfumst, þó eins og þú bendir á þá skiptir það vissulega máli hvað við aðhöfumst.Haf þökk fyrir góða gein Magnús Jónsson
Magnús Jónsson, 4.4.2007 kl. 22:19
Bæta við athugasemd [Innskráning]
Þú ert innskráð(ur) sem .
Innskráning