Áhöld, arður

   Hvað er menning; öngull, arður, plógur, vatnsmylla, gufuvél o.sfrv., líf kynslóðanna, bundið ólíkum hópum, þó keimlíkum, náttúru, tímabilum, stéttum, sem mismikið eiga aflögu af tíma sínum og úthaldi. Hvað uppruna varðar, ríki, kirkju, lög, samtök, verkalaun, verkalýðsfélög. Fólk spyr ólíkra spurninga, ólíkt líka eftir aldri, afkomu. Hvað er framsækin list, perspektíf, kontrapunktur, tvöfalt bókhald, söngur, dans: skuggamyndir inn á bókhaldsskyldum steppum og túndrum vísindalegs sósíalisma, réttlæti skorts og gnægðar, vald, sem lýsir sér í dreifðri ábyrgð, trausti. Tækni og geta á vegasalti. Gotnesk kyrkja.
Hvort er þjóðmenning fólgin í því, að allir sem einn, frói sér möglunarlaust við að níða einhvern skollann sér til uppihalds og hefðar. Og þeir sem breiðast brosa, þegar upp er staðið, hampi fróunarhástiginu? Áttu ekki fyrrverandi sveitamenn á mölinni, öreigalýður 19. og 20. aldar að frelsa allan heiminn eftir kenningunni og samkvæmt hugmyndafræðinni? Áhugavert er að skoða hlutverk sveitafólks fyrir og eftir að það ágæta fólk flutti í bæinn eða vestur um haf. Í Gersku ævintýri aldarinnar leið segir: „Sú fegurðarþrá (hugmyndafræði jafngildi fegurðarþrár, Halldór Guðmunfsson), sem hefur ekki gert samkomulag við skynsemi og veruleika hlýtur að leiða yfir takmörk hins sorglega, alla leið út í hið skelfilega.” Þar höfum við það.
Á ekki allur almenningur sínar rætur að rekja á berangur sveitanna, þar sem úlfar, birnir, hrafnar, refir, naut og manndýr ganga villt í bústnum berjamó. Og á kvöldin virða gömlu mennirnir fyrir sér ungu stúlkurnar dilla sér í dansi við varðelda, og þrífa til þeirra, rífa eina og eina úr reifinu eða gærunni- og stúlkunum reiknast til upphefðar. Glottandi máni stakur ásjáandi. Að breyttum breytanda, breyta, hluttfallsbreyting.
Nytsemi þeirra, sem nýta sér tækifærin, breyta öllu gagnlegu, sem þreifað verður á í skiptimynt. Afla þanneginn fanga til munaðar- og menningarlífs, sem með tíð og tíma sannar gildi sitt, veitir næmi, skilning, fró. Það er menning, sem skarast við framtíð, ekki skiptimarkaður, sem lamar og ýkir martraðarkennt ímyndunarafl hins skapandi frjómáttar grasrótarinnar. Skriftamál, varúlfar!
Kvölda tekur sest er sól/ svífur þoka um dalinn/; blóm skrýða völl, lækurinn kliðar í klettinum, fuglar syngja hátt á lofti og í setum sínum. Gúgglar þú enn á vefnum, flæktur í brum líðandinnar, ofinn töfrum þeirra dramatúrga, sem hollustueiðana þiggja og líta ber upp til liðamótalaust? Pol Pottistar, demonistar, drulluháleistar, ásýnd vægðarlausar aðdáunar án minnstu mildi, malandi drundhjassar, ísmeygilegir og jafn smeðjulegir reyfarar lista og vísinda, sterkar konur, realpólitíkusar varpa skuggaleiftri sínu af ergi í holdrosa, kalinn svörð. Kynborin öreigastétt, kaghýdd langt fram í ætt, handhafar vísindalegs sannleika, hæstbjóðendur lögmáls náttúru og mannfélags þarf að kjósa óvin sinn, færa sönnur á merkilegt hlutverk sitt, koma sér saman um málstaðinn, leggja óvininn í grimmúðlegt einelti, halda hópinn, ekki vegast á innbyrðis, stinga kerfinu í samband, hin rísandi stétt; stefnir inn á eilífar veiðilendur.