Stigið hljótt fæti hjá sofenda garði

  Undan norðangörðum og öskufalli úr fylgsnum landvætta að heiman úr blánni frá klettóttri strönd, landi elds og ísa út vestur á víðar lendur Trylltafáks og maríutása. Óyggjandi spurnir um afdrif foreldra og barna engar borist ástvinum. Lengi mun von á einum eða fleiri handan um haf að rýna í mistrið.
Hver var hann þessi maður, sem nefndur er bókbindari, vefari og vélstjóri í manntölum á Héraði fyrir 1900 auk þess að sjóða niður kjöt fyrir góðan granna Sörla Vigfússon bónda á Arnheiðarstöðum, eins og segir í bréfi til Tryggva Gunnarsson kaupstjóra? Fæddur 22.jan. 1849, dáinn 11.nóv. 1889 (Múlaþing 16. tölublað 1988). Magnús Þórarinsson (!847-1917) setti upp tóvinnustofu á Halldórstöðum í Laxárdal, Þingeyjarsýslu 1883-84. Halldór Jónsson á Rauðamýri á Langadalsströnd við Djúp kom upp vatnsknúnum vélum á Nauteyri á sama tíma. Þar var veitt saman heitu og köldu vatni til að tryggja rennsli vetur og sumar. Þessir voru þó sporgöngumenn hinna, sem settu upp tóvinnustöð ásamt stíflu 1880 á Ormarsstöðum í Fellum á Héraði, þó annað segi í uppsláttarbókum. Lyktaði þrautum þessa góða fólks í vilpu Kárahnjúkavirkjunar, beintengd á línulögn alþjóðafjármagnsins við úðabrúsatrektina oná fjörðum? Tilvist tóvinnustofanna er að réttu lagi samofnari heimavinnslu í Múlasýslum og í landinu öllu fyrr og síðar og verkstæðum Álafoss í Mosfellssveit 1896, Gefjun á Akureyri 1897, Iðunn í Reykjavík 1903, sem og ullar og tóvinnu okkar daga.
Hver var maðurinn: Magnús Einarsson vélstjóri síðar úrsmiður og kaupmaður á Vestdalseyri í Seyðisfirði og síðar í Færeyjum, haltur eins og Stefán frá Hvítadal, og vélstjóri á Ormarsstöðum; Tryggvi Gunnarsson kaupstjóri og timburmaður, bankastjóri og þingmaður, Eiríkur Magnússon í Cambridge á Englandi og frú Sigríður Einarsdóttir dúkakaupmaður; Þorvarður Kerúlf Andrésson, læknir, þingmaður og bóndi á Ormarssröðum, Guðmundur Hallgrímsson frá Skörðum í Reykjahverfi, var t.d. í þjónustu amerískra hvalfangara á Vestdalseyri í Seyðisfirði sumarið 1867, fór síðar í siglingar og kona hans Dórótea Lovísa Andrésdóttir, sem kom eftir hannyrðanám í Kaupmannahöfn 1855 með fyrstu prjónavélina til Austurlands. Þau hjónin bjuggu í Lindarseli í Jökuldalsheiðinni. Ólöf Dórótea dóttir þeirra missti á fyrsta ári móður sína, og ólst upp ásamt Önnu Jóhannsdóttur frænku sinni hjá móðursystur þeirra, Jóhönnu Kerúlf Andrésdóttur á Skriðuklaustri, Ólöf flutti fullorðin til Ameríku. Andrés Hermann Kerúlf á Melum hafði traust tengsl við Ormarsstaði. Dóttir hans Arnbjörg giftist Jóhanni Frímann Jónssyni 1876, en lést af barnsförum á Ormarsstöðum í janúarlok og litla stúlkan hennar dó nokkrum dögum síðar. Þau hjónin höfðu áður misst yngri tvíburann 1878, litla bróður Önnu Jóhannsdóttur, ömmu minnar. Sölvi Magnússon bjó á Grunnavatni í Jökuldalsheiðinni í 9 ár, síðar í Svínadal í Kelduhverfi, á Grímsstöðum á Fjöllum, í Reykjahlíð í Mývatnsveit, loks í Svartárkoti í Þingeyjasýslu og síðast á Kaupangi í Eyjafirði. Jóhann Frímann Jónsson systursonur Sölva var fæddur á Sævarenda í Loðmundarfirði og flutti með foreldrum og systkinum í Jökuldalsheiðina 1861, fyrst í Veturhús og í Heiðarsel 1863 og þar bjuggu þau til 1875. Foreldrar hans voru Jón Sveinsson frá Seljamýri í Loðmundarfirði og Sólveig Magnúsdóttir ættuð úr inndölum Fljótsdalshéraðs. Fjölskylda Jóhanns Frímanns hraktist úr heiðinni undan Dyngjufjallagosinu 1875 og flutti vestur um haf 1882, öll nema Jóhann Frímann. Varð ekkill 1880 heima á Ormarsstöðum sama ár og vefstóllinn var gangsettur. Móðursystir hans Katrín hafði þá, nýorðin ekkja, flutt á undan vestur, 1878, með börn sín tvö Pétur og Sigríði. Magnús bróðir hennar flutti brott sömu leið 1879, en systir þeirra Elísabet fylgdi líkast til foreldrum sínum 1882 út í móðu og mistur hinna ókunnu landa.
Síra Stefán Sigfússon var sonur hjónanna Sigfúsar Stefánssonar bónda og smiðs á Skriðuklaustri og Jóhönnu Andrésdóttur frá Melum, móðursystur og fósturmóður munaðarleysingjanna Ólafar Dóróteu og Önnu Jóhannsdóttur. Síra Stefán var sonarsonur síra Stefáns Árnasonar prófasts á Valþjófsstað og bróðir Jóru gömlu, heimiliskonu seinni æviár sín á Bessastöðum í Fljótsdal hjá frændsystkinum sínum, hjónunum Jóni Jónassyni og Önnu Jóhannsdóttur, en Jón lærði smíðar hjá frænda sínum (Vefaraætt) á Klaustri. Þau hjónaleysin kynntust í vistinni á Klaustri og áttu saman um sína daga 19 börn. 14 komust til fullorðinsára, elsta fætt 1898 yngsta 1924. Síra Stefán hraktist úr prestskap 42 ára sakir drykkjskapaákúru runna að almannarómi undan tungurót síra Jóns Bjarnasonar í Winnipeg, þá gestkomanda á heimalandinu. Síra Stefán flutti til vesturheims 1901 og dó þar 1905. Ritaði merka ritgerð um dýrasjúkdóma, sem munaði talsvert um, þá hann bjó á Hamri í Hamarsfirði og aðra grein um glímu, enda vel glíminn sjálfur, sem birtist í Skírni aldamótaárið 1900. Las og mælti á 5 tungumálum auk þess að kunna latínu mæta vel. Var hneigður fyrir fræðistörf og íhugun að sögn Rögnvalds Péturssonar unitaraleiðtoga vestra.
Páll Pálsson í Þingmúla var einn af forkólfum Pöntunarfélags Héraðsbúa. Honum er þannig lýst af samtímamanni, að hann hafi verið atgervismaður, skemmtinn og glaðvær, “ hafði miklar, liðugar og fjölhæfar gáfur, en var mjög örlyndur og lítill fjárgæslumaður.” Væri þessi misserin nokkur vanþörf á einum slíkum eða fleiri mitt á meðal vor.