Óskilyrtur eða skilyrtur boðháttur

Stjórnarbyltingin í Frakklandi.

Frumorsakir óróans í Frakklandi voru: Skuldir franska ríkisins allt frá Spænska erfðastríðinu í upphafi aldarinnar (þeirrar átjándu), fjáraustur til stuðnings ensku nýlendunum í Norður Ameríku, úrelt stjórnarform, sem byggðist á hugmyndum stigveldisins og hrikalegur uppskerubrestur á þessum árum svo að brauðverð hafði aldrei verið jafn hátt. Auk þessa voru sterk öfl innan hirðarinnar þar á meðal náfrændur konungs, sem töldu konung óhæfan til þess embættis sem hann gegndi. Hertoginn af Orléans, náfrændi konungs, taldi sig hæfastan til að gegna konungdómi og vann að því öllum árum að magna óánægjuna með konunginn Lúðvík XVI. Hann hafði náin tengsl við þá sem harðastir voru í baráttunni gegn öllum tilraunum konungs til að koma á viðunandi ástandi. Upphafið að byltingunni kom að ofan, aðallinn og háklerkar voru skiptir. Efnahagsástandið virtist stefna að ríkisgjaldþroti og þess vegna voru fjármagnseigendur hvatamenn breytinga á stjórnkerfinu og fjármögnuðu þau öfl, sem unnu beint og óbeint að hruni ríkjandi stjórnkerfis. Og síðast og ekki síst hafði sjálfstæðisyfirlýsing Bandaríkjamanna mikil áhrif og þar með kenningar upplýsingarinnar um jafnan rétt fyrir lögunum, ekki stigveldi.

  Hluti aðalsins og auðugir borgarar mynduðu „stétt nýrra manna,” sem hvatti til grundvallarbreytinga á stjórnkerfinu, og þessi hópur varð með byltingunni hin nýja valdastétt Frakklands þegar tímabundið upplausnarástand hafði runnið sitt skeið 1792-1794.

Afleiðingar frönsku byltingarinnar voru: Stigveldið hrundi og lögstéttakerfið þar með, þar með réttur hvers og eins viðurkenndur til frumkvæðis og athafna, afskipti og stöðlun ríkisvaldsins og efnahagskerfisins dróst saman og hlutur einkageirans efldist.

Þegar á dögum Lúðvíks XVIII (kom til ríkis 1814 eftir afsögn Napoleons Bonapartes) hófst blómaskeið aukisns iðnaðar og verslunar í Frakklandi, þjóðinni fjölgaði og fleiri töldu sig hlutgengna til afskipta um landstjórn. Iðnþróunin gekk hratt fyrir sig og umbreytingin frá stöðnuðu þjóðfélagi til markaðsþjófélags bar í sér mikil umskipti og misræmi, sem olli ólgu meðal þeirra, sem töldu sig afskipta. Þetta varð því blómatími hugmyndafræðinga, sem töldu sig færa um að leysa öll, minnsta kosti flestöll sambýlisvandamál. Framleiðslugetan var ekki orðin það mikil, að hún héldi í við fólksfjölgunina. Þetta misræmi framleiðslu og fólksfjölgunar og kenndin fyrir misræminu og misskiptum gæðanna efldist því meir sem framleiðslugetan jókst, en því miður ekki nógsamlega. Þetta varð kveikja byltinga og eðlilegs óróa og allra þeirra hugmyndafræða, sem blómstruðu á þessum árum, hátimbraðra og hálf þokukenndra útlegginga af hinu fullkomlega vísindalega uppbyggða samfélagi lengst út við sjóndeildarhringinn. Og hvar blaktir nú fáni vísindalegs lýðræðissósíalisma, velupplýstra og veraldavanra?

Frh.tilgátur kreddur

   Meginbreyting á hugsunarhætti og mati manna í Evrópu fyrir og eftir aldamótin 1800 var viðhorf til einstaklingsins. Samkvæmt kenningum Fichtes, var „ég” nafli heimsins, alfrjáls og óbundinn, sem gat farið um sem stormsveipur í listum, bókmenntum og öllum mannlegum athöfnum. Það liggur beint við að bera saman athafnasemi og framkvæmdir einkavinar Heines, Rotschilds baróns, sem var einkavinur Lúðvíks Filippusar (borgarakonungs) og hljómþan hljómkviðu Beethovens. (Járnbrautakerfið þandist út fyrir tilstilli Rotschildanna, gufuaflið keppti við seglin á höfunum.). Sjálfhverfar kenningar Fichtes og heimsandi Hegels áttu síðar eftir að ummyndast í verkum Nietszches, via Schaupenhauer, og Marx.

Frelsi til að yrkja, mála og semja tónverk eftir eigin vilja óbundinn hefðum og forskriftum varð samferða frelsi persónulegra athafna, framkvæmda og hagsældar, án afskipta ríkisvaldsins. „Iðnbyltingin” skapaði grundvöll fyrir stóraukna framleiðslu og afleiðingarnar urðu aukin eftirspurn eftir hráefnum og hækkað verðlag.

Tilgátur frh.

 Árin eftir fyrri heimsstyrjöldina einkenndust af upplausn og sundrungu allra fyrri menningargilda. Jarðvegurinn hafði að nokkru verið plægður fyrir styrjöldina. Fyrsta tákn þessarar upplausnar var upplausn „myndarinnar” í kúbismanum. Eftir styrjöldina blómstra framúrstefnur-, „avant-garde”, Dada og Surrealismi, listamaðurinn hverfur inn í einkaheima heimssýnarinnar. Í súrrealimanum týnast allar útlínur, fyrirmyndin rennur saman við óra listamannsins og myndin verður afsprengi þess, „öll skynsemi og raunveruleiki, fagurfræðilegar kröfur og heildarmynd gufa upp ...” Húmanisminn í evrópskri merkingu hugtaksins og þar með opin afstaða til mennskra fyrirbrigða, menningarviðhorf reist á húmanisma og frjálslyndi eru ekki lengur marktæk.  

Þessir oft óljósu þræðir til vissrar áttar upplausnar voru formaðir í kenningum Sigmunds Freuds um vald dulvitundarinnar og takmörkun siðunar og menningar í viðhorfum manna. Hann svipti einstaklinginn ábyrgðinni, duldar hvatir stjórnuðu lífi hans. Menn ýktu tilgátur sálgreinisins og gerðu að kenningum. Skynsemi var samkvæt útfærslunni mýraljós, mýtan er allsráðandi um gerðir manna, og hún bjó í dulvitundinni. Öryggi og fullvissa um gildi hverfur og hafi það verið mýtan, þá koma nú aðrar mýtur í staðinn, sem verða lífsakkeri einstaklinga.

Í stjórnmálum fylla marxisminn, kommúnismi, fasismi og nasismi tómarúmið, og þessar nýju mytológíur bólgna út, hatrið og brjálæðiskennd þjóðerniskennd koma í stað umburðarlyndis, persónulegs frelsis og lýðræðis. Sósíal-darwinisminn féll vel að kenningum um útvalda kynþætti og rétt hins sterka. Hin pólitíska kveikja fasisma var kommúnisminn og Þriðja alþjóðasambandið stofnað 1919 undir heitinu Komintern - communist international - alþjóðasamband kommúnista. Lenín hugðist í krafti vísinda - mýtu útblásinnar, hvað? Heimsyfirráð eða... Fýsi einhvern að vita það, er Smellur blindsker um tvær sjómílur austur af Eystrahorni.

Kreddur, tilgátur?

Tilgátur, spurningar: gagnrýnin hugsun - praksís, kenningar, teóríur. Ofstæki, víðsýni. Getur verið? Getur verið, að á bak við heim poppsins og rokksins standi og hafi staðið stórgróðahagsmunir risafyrirtækja, sem skilað hafa meiri hagnaði en kvikmyndaiðnaðurinn, stærstu stálhringar heims eða McDonalds. Samfara poppinu fór eiturlyfjadreifing, sala og neysla, en áhrif dópsins eru hliðstæð áhrifum popptónlistar, uppmögnuð hrynjandi, sem ber með sér algleymi á sama hátt og dóprúsinn. Samsullið, klámiðnaðurinn,  

Uppþot í háskólum ´68, Marcuse, Maó og menningarbyltingin. Einfaldar klisjur áttu auðveldan aðgang að hugarheimi þess grúa nemenda, sem hrúgast höfðu í háskóla í Bandaríkjunum og víðar upp úr miðri 20. öldinni, hálfmenntun sem varð áberandi með nýrri skólastefnu, samfara menntunardrýldni, belgd út sjálfsmynd nemandans og pólitísk innræting ásamt boðun blauthyggjupostula, að allt væri leyfilegt, boð og bönn marklaus og þar með að “tabúið”, bannhelgin væri fjandsamleg frjálsu lífi og friði í heiminum, jafnframt uppspretta allrar kúgunar og styrjalda.

Eða, eins og öllum má vera vitanlegt, er stéttaskiptingin undirstaða og grundvöllur allrar menningar og siðræktar frá upphafi mannheima!

Sýnir reynslan að þau öfl, sem hafa haft mest áhrif til menningarlegrar og málfarslegrar niðurkoðnunar komu úr annarri átt en frá Kananum á Miðnesheiði þ.e. frá áhrifum sósíalista og ´68 kynslóðarinnar innan íslenska skólakerfisins.  

frmh. síðar.

Á bökkum þverár Markarfljóts

  Goddur gerningakall! Hvorki fasískt, pönk, krepptur kommahnefi - anarkí, gerningagösl, infantílsk frekjulæti, hip eða ekki hip. Eftir snarpa fótskriðu í þinni sóðadellu kall minn, hæfði þér best, ævintýra kall „en god morgen på dansk,” þér og þínum skapabaldri, ofböldnum, skrúfstykki, í kompaníi við allífið, töfraskessur, tölvutröll. Áttu sjö börn í sjó og sjö á landi? Og hvernig tilfinning er það? Í krafti rifandi hugmyndaflugs og imyndunarafls, öfundarlaust, í skugga vísinda og fræða, að endanlega upprættum demon genabreyttrar tilveru, í afdrepi vísindalegs rationalisma, vísindalegrar félagstækni, Schade, blautlegs ultra liberalisma a la libertine. En god morgen på dansk, andkapital, purrr, en þú og þínir líkar himinfjálgir í andanum, þolið af einhverjum sökum engan veginn kollektíva meðhjálp kærleiksríks alsjáandi skapara himins og jarðar. Spillir vísast heimtum á sýningaþörf, brýnni athygli, truflar listugt og gráðugt virðismat. Skapandi greina asks yggdrasils? En god morgen på dansk. Knappt verður að segjast og á floti í lauginni. 

Kona og kaffikvörn

  Punktar: heimurinn er 14 milljarða ára gamall, (13,7) jörðin, 4.6milljarða ára, saga lífs á jörðinni 3.5 til 4 milljarða ára, líf fjölfrumunga 2 milljarða ára gamalt. Einfrumungar, bakteríur, fjölfrumungar, okfrumur, súrefni. (Ráðgáta lífsins. Höf. Guðmundur Eggertsson. Vísindavefur. Hið íslenzka bókmenntafélag 2010)

 „Rök fyrir sjálfstýrðri hægfara þróun lífsins á jörðinni eru sterk, þótt vissulega skorti enn þekkingu á uppruna þess.” Rithöfundar og dauðsmannsspjarir, rokkari með kassagítar, heróín og harðlífi, hommar og híeróglýfur; dagar rafvæðingar.

Duggarabandssokkar (hlýir og góðir) á æskudögum minnar kynslóðar; á dögum einokunarverslunar Dana á Íslandi 1602-1787 og launverslunar við enska og hollenska duggara (buðu betur í sokkaplöggin), Hansamanna, Baska og Frakka.- Sögulegar aðstæður,- afkoma, - Tækjagallerí, - samgöngur; listir tengdar aflandsauðlegð, kynnum: steinrunnir minnisvarðar dauðlegra manna undir hinum eina og sama himni, ýmist inn til dala, upp til fjalla, fram til sjávar, víða í ófæru. Minning þessa lifir þó vart í fölva listarinnar einnar saman, þó að á góðri brók sé, heldur í samhengi þeirra aðstæðna sem skóp þær.

Sólin skein og skín enn á blágrænþörunga og grös, máttur hennar óbreyttur á okkar dögum genabreyttra vísinda, manna rýnandi í smásjár, rafhljóðgjafa og myndvörpur. Kúlör! 

Dýrslegt innræti, meðfætt og áunnið, óbilandi skeytingarleysi og sjálfsbirgingshátt í öndvegi! Sjúgum mátt úr græjunum! Don´t poop in water Chinaman! Fjóshaugur og dýrablóð og rustalegir fiskimenn þrumandi sólbrenndir hátt upp til fjalla, af öllum lífs og sálar kröftum, upp í björg og kletta: Tour - retour! Kona og kaffikvörn! Translatio studii. Dýrslegt innræti, meðfætt og áunnið, N.B. Og geta mannsins til að láta illt eða gott af sér leiða meira en fyrir slysni?  (Bók: The Retreat of the Elephants. an environmental history of China. höf. Elvin. The University Press. New Haven and London 2004.)

Vísur. Heimsins brestur hjálparlið/ hugur skerst af ergi./ Þegar mest ég þurfti við/ þá voru flestir hvergi.

Friðrik Jónsson.

Ditto: Þegar lánsins þorna mið/ og þrjóta vinatryggðir/ á ég veröld utan við/ allar mannabyggðir.

Theodóra Thoroddsen.  

Einnota fólk (líkt og tölvur)

   Kannast ekki einhver fálkinn ef til vill við prófessor, Paul Feyerabend, heimspekiprófessor í Berkley Californíu, sem og Tækniháskóla svissnesska svardagasambandsins í Zürich, hátt upp undan haukfránu bergi; í arnsúgnum? Víða er malað gull oní miðri örbirgð. Og þar þrífst þrælahald, nútímaþrælahald; dulið þrælahald; bannað með lögum. Í stórborgum og til sveita í þriðja heiminum, í S-Ameríku, Asíu, Suðaustur Asíu, Indlandi, Pakistan, í Arabaheiminum, Afríku, borgum Evrópu og N-Ameríku. Í Mauritaníu samfellt og hefðbundið frá dögum Rómverja, lengur. Dæmi eru um kynslóðir þræla þar mann fram af manni í marga ættliði undir sama þrælapísk. Márar/blökkumenn.

Nútímalegt þrælahald er ólíkt því sem áður var stundað, hefðbundið og að lögum. Nútíma þrælar eru á að giska þrjátíu milljónir. Þeir eru líkt og tölvur einnota, hafðir til hámarks afkasta að hámarks ávöxtunarkröfu frjáls markaðar. Kjör frjáls verkafólks á sama vinnumarkaði er vissulega markað af jafn lúalegu lagi. Ýmsar vörur margar ódýrari á neyslumarkaði hins hnattvædda heims. Jafn félegt og það nú er. Engri þjóð, sem vitað er um, og lætur þennan dulda ófögnuð líðast, Kínverjar meðtaldir, hefur verið hótað viðskiptaþvingunum af þessum sökum. Sakir, sem ættu að öllu eðlilegu að teljast til þess fullbærar. Konur eru almennt nógu uppteknar af sjálfum sér og allt gott um það. Öllum er gert að vita hvað þær þurfa níddar að líða undir viðskiptavinum kynlífsþrælahaldara sinna. En meira þarf ef duga skal. Er æska okkar lands orðin það vansæl (eða hefur löngum verið) flestum stundum innan um öll tæki og tól, að þegar hún loks gengur fyrir gafl (verður kynþroska) taka sífellt fleiri úr þeirra röðum til þess óyndisúrræðis að eiga mök við varnarlaust ungviði, börn? Sjálfum sér til aflausnar? Ef standa á í lappirnar þarf að hreyfa málum af afli með alþjóðaþrýstingi. Hvar og hvenær sjá íslensk stjórnvöld sér fært að tæpa á málum? Myndi það ekki ef til vill laga eitthvað kúrsinn út úr þessu líkani af heimi og umfjöllun, sem lengi tíðkast hefur, afþreyingu og sirkuslátum sem þorrinn er fastur í. Glapinn. (Sjá: Disposable People: New slavery in The Global Economy höf.Kevin University of California Press, Berkly 2000)

Kossar, flens og glens

   Bæði konur og karlar, konur á pillunni, karlar með kýl, svífa beggja vegna girðingar. Gaddavírsgirðinga út um öll holt og sund. Hefur eitthvað breyst? Hvort munu þau hittast? Hvoru megin girðingar? Á girðingunni! Mögulega. Á nýjungagirnin sér engin mörk! Og börnin, blessuð litlu börnin, öll innan girðingar og faglærða fóstran, fá hrós í hvers manns eyru, sé eitthvað málum blandið. Hverju vilja konur breyta, hverju geta þær breytt, sé á annað borð breytinga þörf, sem þær einar sjá? Eru karlar í veginum?

Hangir einhver á girðingunni? Hvorki foreldri eða afkvæmi? Vilja konur girðinguna burt eða ekki? Spyr eins og fávís kona. Hvernig væri að henda sér á girðinguna og sjá svo til? Er nokkur bættari þó hann hafi sögu að segja? Sá sem kann að þegja. Mögulega. Að taka þrjá í einu? Og fyrir þig eina. Bónus hvað! Af því bara. En afköstin á mánuði. Heimtir kvenleikinn sitt? Krefst orku og vöðvaafls. Karlmennskan þjónar sínum ofjarli!

Öll getum við kvakað saman. Yfir blóðsteik og barnahjali. Ef ástin kviknar, kviknar hún við snyrtiborð líkt og listin og fegurðin. Áður en haldið er á blóðvöllinn. Heimkominn, eftir mat, rís vofa fórnardýrs af steikarfati, kveður sinn eldforna óð fínkembdra háskaslóða.Tryggir friðhelgi einkalífs! Hugmynd! Hlustum á þögnina, þegjum með dýrunum. Virðum þau. Lifum bænalífi. Blöðrum minna.

Víst lútum við vissri nauðung bæði í bráð og lengd, en án þess að þurfa að fyrirverða okkur sjálf eða vera sífellt geypandi um okkar eigið ágæti og færni. Drýldin gagnrýni. Grobb greypt í hverja andlitsfellingu, hverja rún og ristu. Feitu stríðsletri. Ef ekki væru óttalaus stórstirni, efasemdarlaus og eldklár, hæfilega sjálfsörugg, ófyrirleitin. Ráðandi viðmið. Handónýt. Lifið bænalífi. Gjör rétt þol ei órétt. Nær sá dagur kemur!

Vinstri róttækni sneglan ótamin

  Hvað segir af vinstri róttækni nú um stundir? Að segjast vera, að segjast ekki vera, hvort heldur blautlegir, paronoid, shitzophren eða tvíkynhneigðir. Amast við einstaklingshyggju brauðvinnunga, barnafólks. Ofstækisfullir í samkenndinni og æstir; hluti af kúrnum, löngum vitandi af IRA vinstri róttæklinga, Rauðu herdeildunum á ítalíu og Þýskalandi, PLO, léttum liðstyrk japanskrar kommúnistaklíku, MPLA og Sandínista, tengslunum við KGB og austurblokkina sáluðu. Þurftu enga angist, þjáningu eða ama að líða fyrir garpskapinn. Aktífistar strúktúalistar, sekúlar vinstri róttækni, post þetta post hitt, elskandi heimsfriðinn af hjarta, sem hóf slátt á skrifstofu Villa Munsenbergs, upptendraðir af hugmyndafræði í nafni framsækni. Hvert? Sjá veruleika heims í teoríu, analysu, abstraktsjónum, líka gleraugnalaust, og ef ekki vill betur, í gegnum rafeindasmásjá. Hold og blóð. Tískuþrenning okkar tíma: fundamentalismi, gjörningalist, þjóðfélagsverkfræði. Afsneiðingar: pönkmetall, þriðjaflokks háskólar, fjölmiðlaskrum o.fl.. Þegnar grjótkvarnar, róttæka vinstrið + lókal varnarleysi, pólitískar mublur, allsherjar hlutaveltu á tilraunastofu fjölkyngisvísinda hins magíska heims, og lýtur valdi útlærðra, lýðræðislegrar fagmennsku, stjórnlistar án minnstu nauðungar.

Skapandi sköpunarinnar vegna, sköpunarverk í vitund vitna og viðfanga. Fá gefins brauð eða kaupa, eiga kreditkort og lifa á því. Vilja öllum vel, fullir af hatri og það engin tilgerð. Allt vemmilegt, spennandi lygi, logandi geðshræring undir vökulu auga þess sem vel fyrir sér, óþrjótandi dægrastyttingu, draugafans. Þrotlaus uppspretta lýjandi leiðinda, akur markaðs- og menningarfræðinga.

Sannleikurinn elskar alla, er af holdi og blóði, svo öllum er óhætt.

Upplifanir, endurminningar, minni, gleymska. Gamla egypska ríkið 2500 fr.kr., heimsmynd þess og vissa tímanna. Ptolemeus, Kepler, Newton og Einstein, Aristoteles og Darwin. Rio Speedwagon, Stalin og Röhm og Virginia Woolf.

Öldruð hjón á Álftanesi, upp úr öldinni miðri, þeirri 19., stóðu á góðviðrisdegi eitthvað dálítið í glasi, upp við hús sitt og studdu það vendilega, svöruðu góðlátlega þeim, sem hjá garði gengu, að víst væri fárviðri í vændum. Post-post öldin 20. Ætli nokkuð annað hús, til þess að fá staðist, hafi fengið annan eins stuðning á jafn góðum degi, og fékk staðist. Demókrítos, atómið og Dægradvöl Benedikts Gröndals.

Safnast nú öll hrófatildur sem vettlingi geta valdið, mest út úr leiðindum, í Evrópusambandið, félag afkomenda þeirra sem fyrrum bjuggu við átthagafjötra og bændaánauð, gamalla nýlenduþjóða, post fasistar, nasistar, kommúnistar, liberalar, Lúteranar, kaþólikkar, kalvínistar og það án þess skeyta um hvað máli skiptir, stenst. Hvern skal undra?

Post þetta, post hitt, hipsum hapsí og gramsara grams. Allir yfirbugaðir af slapplegri vinstrikúltúr linku, lúpulegri einsýni, hryllingstöfrum, uppbótalaust, geyp. Þeir sem enga eiga að í eigin fortíð utan samsafn hálfhungurmorða drauga, (vængjaðra víkinga), eru hálfgerðar afturgöngur sjálfir í speglasal motion picture risanna. Týnið ykkur! Eiga að taka ómakið af kjörnum fulltrúum og ákveða eftir talningu eða nafnakall hvað í nánustu framtíð af þeim sjálfum og öðrum skal verða!  

Hér þarf meira til. Sjálftekt þarf hvorki að hljóma sem rán og kemur illa heim og saman við skruðninga í ódýrum peningum. Það kemur sér betur að hafa eitthvað í handraðanum þegar gengið verður til kosninga á næstunni annað en beining sína og hljóða spurn. Hvað er mögulega hægt að gera af viti við auðfenginn og skjótfenginn gróða. Þegar upp verður staðið verða skuldbindingar, eftir sem áður þær sömu, að fullu teknu tilliti til efnda.

  Engin undrunarefni stóðu góða dátanum Sveik út af laginu í hans veraldarvolki. Hverjum ætti því að vera vorkun, af öllu undirsátum eftirhermunnar allar götur, okkur sem lifum, að láta  að sinni ekki skeika að sköpuðu þó á skorti drífandi hvatningu til ærlegra verka, t.d. lækkunar á raforkuverði til innlendra framleiðslufyrirtækja.

Import, export, debit kredit. Ódýrt fjármagn, óþol glingrumprangara hefur sýnt sig að vera haldlaust reiðileysi lukkuriddara og gúllasbaróna; tóm látalæti og klækir. Lifir í dæmisögum Esóps. Grikkir, Föníkíumenn, Feneyingar, Niðurlendingar, Hansamenn stunduðu kaupskap á framleiðsluvörum. Tvöfalda bókhaldið er óbrenglað perspektíf kapítalismans og verður allan hans aldur.

Fagurfræði og miðlun. Walter Benjamin, Háskólaútgáfan 2008

   Meðal efnis í þessu mjög svo áhugaverða ritgerðasafni Walters Benjamins er fagurfræði fasismans. Tilvitnun: „Að lesa það sem aldrei var skrifað.” Þessi lestur er hinn elsti: lestur úr innyflum, stjörnum eða dansi, fyrir daga alls tungumáls. Síðar voru teknir í notkun miðlunarliðir nýrrar gerðar lesturs, rúnir og myndletur. Það er nærtækt að álykta að þetta hafi orðið þau þróunarstig sem veittu hæfileikanum til hermunar, sem eitt sinn var grunnur yfirskilvitlegrar iðkunar, aðgang að skrift og tungumáli. Þannig væri tungumálið æðsta stig eftirhermunnar og hið fullkomnasta safn óskynrænnar líkingar: miðill sem fyrri kraftar hermunarlegrar framköllunar og skilnings gengu algerlega inn í, uns þeir komust svo langt að eyða kröftum dulmagnsins.” (Um eftirhermuhæfnina. Böðvar Yngvi Jakobsson og Guðrún Kvaran þýddu.)  

Who has been slapping you silly you, tough sons of bitches?  Walter Benjamín. Ævar Kjartans. Sigurlaug Margrét. Útvarp Reykjavík. Góðan dag. Fagufræðilega tónuð lágkúra áróðurs- og auglýsingafasisma. Helgun sjóðbullandi kanahaturs, blætis hertra fordóma á kapítalisma, líkt og um dróg eða skiptimynt sé að ræða sem hægt sé að skipta út með samstöðu í heilu lagi fyrir eitthvað annað, e.t.v. belju með nautshala, dýrkun dásemdanna í tilheyrandi fjöri og látum. Evru! Halló! Bros í auga, aldrei tár, bros á vör; pínleg svipbrigði. Vara, gjaldmiðill, framleiðsla, bankar, innflutningur, eyðsla, auðsöfnun, sjálftekt, útflutningur. Who is humming whom? Cease-hold-fire.

Intrigue

You should try everything once - except incest and square dancing.

Sorry!

Sá hnýsni!

   „Ég er maður; ég tel ekkert mannlegt mér óviðkomandi.” (Terentius, 195-159 f.Kr). Eru Íslendingar upp til hópa afdankaðir Kalvínistar án þess að hafa minnsta hugboð um hvað í því felst? Óskammfeilnir húrrapatríótar, þessa heims börn. Slefandi Hollywood alætur, argir og rokkandi heimshorna á milli, á alþjóðauppboði; upprættir, sullandi á kafi í infantílskum kynusla, draugar innan um gyðjur, munaðarleysingja, ekkjur og fátæka. Berangursfólk, á hnetti í geimnum. Borubrattir! Tuðarar. Eiga engir orðið hvorki fjársjóð á himni né jörðu? Hvers leita menn þá. Þá bylurinn geisar.

Efni og álit

Telst orðið tímabært e.t.v., að kolefnisgreina á sviði kynjafræða við Háskóla Íslands, kiljanskan gúmanisma, ætt og minni Ameríkufara fyrr og síðar; í ljósi þess að Hallfríður, dóttir Snorra, þess, sem fæddist í N- Ameríku, Þorfinnssonar Karlefnis og Guðríðar Þorbjarnardóttur, var móðir Þorláks Runólfssonar biskups, eftirmanns Gissurar Ísleifssonar biskups í Skálholti? Þorkell Gellisson, föðurbróðir Ara fróða Þorgilssonar dvaldist um skeið á Grænlandi.  

Minni þessa fólks, bundið ætt og eign og áhrifum virðist hrífa margan nútímafræðimanninn, margt hugvísindafólk upp af standinum, á vit þrotlausra efasemda. Er staðið í þófi! Hverju tengist framúrstefnuleg sjálfsmynd og álit? Ímynd, tilbúningi, ofurraunveruleika, raunverulegri en veruleikinn, sýndarveruleika, sköpun? (Sjá infatuate í Ensk íslenskri orðabók.)

Og hvort kemur á undan, hagvöxtur eða menntun? Skólamenntun kemur á eftir hagvexti fremur en valda honum. (Hörður Bergmann, Að vera eða sýnast, Skrudda 2007).  Kristin menning bættist ofan á gamalgróna menningu en kom ekki í stað hennar, ( Við og veröldin. Heimsmynd Íslendinga 1100-1400 Sverrir Jakobsson, Háskólaútgáfan, 2005). Translatio studii! Er staðið í þófi?

Minni getur upprætt gleymsku. Sé minnið vanvirt má auðveldlega innleiða nýungar og framtíð án fortíðar líkt og í Kambódíu forðum, framtíð uppgötvana og hamingju, sem nærist á algleymi. Engin liggur óbættur hjá garði; Ódisseifur heill í höfn.  

Er urgur í einhverjum?

Vinstrisinnuðum femínistum, arftökum Marx- Lenínista, hefur lengi sollið móður, svo eftir hefur verið tekið. Láta nú orðið stundum dólgslega liggi mikið við. Dólgslætin skal líta á sem listrænan gjörning og það sé ekki svo lítið. Ber að taka tillit til þess. En hvað? Eru femínistar upp til hópa „grímuklædd útfrymi með pípuhatt,” „astraltertubúnt,” hugsanleg fórnarlömb núverandi fóstureyðingarlöggjafar, sem femínistar sækja af hrokafullri innfjálgi sinn innblástur í; hálfgalnir draugar úr fortíð, veifandi dulum sínum, hampandi eigin hlutskipti í tölu lifenda af öryggi, sem helgast af útsmognum tíðaranda. Í stað þess að sýna sjálfum sér og öðrum réttmæta virðingu, brynjar þetta góða fólk sig með kreddum hægri og vinstri, gjörsneytt ærlegum tilfinningum, útbelgt af fjasi og masi í slefandi aðdáun sinni á m.a. friði. Friði til hvers? Að steypa undan sér? Ala sín börn upp í frístundum? Þegar svo loks börnin mæta á svæðið táningar hálf mállaus með græjurnar umlandi og emjandi í takt við slark og skruðninga úr verstu fátæktarvilpum á vesturhveli jarðar, öll skilningarvit útsvínuð af einsleitu áreiti fjölmiðlaglamúrsins, fremur hjörðin list sína. Og þykir bara fínt. Tryggir liðsauka svo halda megi skruminu áfram.
Ætlar þetta ágæta fólk, það á sig sjálft, að búa í landinu öðrum til bóta og betrunar og sjálfu sér í leiðinni, eða ætlar það að flytja þangað, sem minna fer fyrir því? Hvert svo sem kreddur leiða fólk, er fólk af líku sauðahúsi nær hvergi velkomið, né heldur afborið, hvað svo sem það að öðru leyti hefur til málanna að leggja. Væri allt með felldu.
Yfir hverju ætti annars að býsnast? E.t.v. hlut vörubílstjóra á öldinni leið í efnisflutningum á Íslandi, eða hlut kreditkorta í vitund fólks frá 1980? Hlut ekki nógu háttlaunaðra með prófgráðu til að leysa praktískan vanda hvers manns í nútíð og framtíð, niðurþögguðum hlut verkþjálfaðra, en prófgráðulausra, til að sjá sér og sínum farborða; þeim meinuð hítin þó störf þeirra séu vitaskuld nytsamleg. Hefur ekki eitthvað gleymst í okkar smáborgaralega hugarheimi, jafn rígföst og raun ber vitni í pilsfaldi hinna moldríku og hámenntuðu, (hálfmenntuðu) og að sögn ráðagóðu. Í hvað er seilst og fyrir hvað er lifað? Meiri þægindi og upplifanir, vissa tilfinningadeyfð, ólæsi, dæs, fara einskis á mis. Lifa og njóta, sem sé.  

Kona í Hólagarði, Lóuhólum

  Leggjalöng, nýstigin yfir tvítugt, í svörtum sokkabuxsum, með pilsið rykkt upp fyrir aðra rasskinn, lauslega tillt í mittisstað, á ferð í Hóla- Holtagarði; og til að verjast því hálslöng að kreista úr þér allan safa í draumi, bleyta í þér, strjúka af klæði; er reimt í kringum þig? Lömb, kið, kálfar, folöld, ófædd brjóstabörn? Stella Maris, Stella Polaris. Vissulega ert þú allra frelsingja prýðin mesta, og svo sem trúandi til hvers sem er. Yfir fylgjur þínar, hin húsdýrin, hinar kerlingarnar í sölubásunum af báðum kynjum, berð þú höfuð og herðar, dreymins karlasamfélags. Vindur blaktir á strái, flóð sveipa fjörur. Uppeldi þvælist vart fyrir þér, og á ekki eftir að gera. École normale superieure; polytech.

Ert í eigin framtíð á framfarabraut, í stjórnunarstöðu. Gnægtir lífsins tefja ekki fyrir þér. Þú ert. Skerð þig úr. Lífið í fullri gnægð! Getnaðarvarnir, allskonar, yfirsjónir, engar óyfirstíganlegar.

Sjálfsþurft þín innan um íslensku landnámshúsdýrin á uppnumdum landskika, ásamt kálgarði, dýrari en brjóstamjólk og hin þyngstu mannshöfuð, skrælnað úr minni inn á grófmulda gólfplötu kaupgjalds og verðlags, þar allt er falt og ekkert gratís, sem einhver akkur er í, nema þú falbjóðir. Erillinn er þitt áhorf, hljóð af hljóði, þín sælustuna, sem um augun lýkst, líkt og hnerri kæfður í vasaklút. Færi best, hermir ljúf rödd, í mjúku broti í utanávasa, vinstri jakkabrjóstvasa. Well. Give me o five number five o five, give me o five number five o five. Allright. Í stað landskika að lifa af, kaupgjald: vöruframleiðsla og dreifing.

  Þinn dári ó Silvíó minn Beljuskjóni. Þú gætir allt eins verið persóna úr skáldsögu eftir H.K.L. nauðalíkur sem þú ert Goodman Syngman, og þínar Úur. Torgið á Kapítólhæð, sýningarhöllin Kólóseum, Vatíkanríkið í Róm. Hefðu Marx Lenínistar tekið völd, á liðnum dögum, í stað Mússólínis og fasistanna, hvað þá herrar mínir og frúr; sláturhúsið hraðar hendur? Birta afþreyingar og lista hins frjálshuga almúgamanns undir mekanísku deri vísindalegrar naumhyggju, heimur erótískra leikjabragða í stað kynbundins mismunar. Erótískt ofhlæði kommanna var og er tryggilega bundið terror og violence svo rækilega að þeir hafa ekki með neinu móti getað sýnt þeirri ástríðu sinni vitræna athygli, blóðugri byltingu og tvískinnunginn gagnvart Sovét. (Sartre og gáfumennirnir) ekki eftir 1956 eða Pol Pot. French Intellectuals 1944-1956. Tony Judt. 1992.

Þarsíðastur þetta og hitt

  Þar næstur, næst síðastur, næst fyrstur, þeir fyrstu verða síðastir, síðastir fyrstir. Í mark. Þar síðastur þetta og hitt, vel tilkeyrðir í skóla; undirmál! Kæru landar! Þar fyrstir. Í mark.

Um aldamótin 1900 var tekið manntal í Egyptalandi. Fjöldinn var u.þ.b. þrjár milljónir, álíka margir og Belgar. Í Egyptalandi og Belgíu var ræktarland þá sem nú  álíka mikið. Á okkar dögum, sem nú lifum eru Belgar um 11 milljónir, heldur færri en grannar þeirra Hollendingar. Egyptar eru nú í byrjun 21. aldar rúmar 80 milljónir. Það er því vel að verið. Sama gegnir um t.d. Jemena, Palestínumenn Nígeríumenn o.fl. Evrópumenn og Japanir eru aftur flestir miðaldra og eldri.

Okkar unggæðisháttur, Íslendinga? Hvers vegna þarf landinn, ekki lengur hrínandi og á bleyjualdri, upp til hópa að temja sér gelgjulegan kæruleysishátt varðandi málleysur, svo að oft og tíðum jaðrar við skrípimál þeirra sem annast fasta liði í fjölmiðlum? Mexíkóborg er botni uppþornaðs stöðuvatns. Kani í gömlu máli merkir m.a. askur, skál. Því hlaupa allir samtímis upp til handa og fóta og byrja að kalla Mexíkana Mexíkóa? Hverslags fyrnska er það hjá blauthyggjubossum hversdagslífsins, að allir skuli samtímis finna jafn ríkt til þeirrar þarfar að kalla hlutina tilfallandi bara eitthvað annað til þess hvað, að hugnast rótleysi sínu, leiða eða nýungagirni? Vanda sig betur.  

Forpokun

   Hvaða stétt hérlendra á þá einkun skilið, að teljast forpokuð, hefur glatað andlegu fjöri og tliskyldum áhuga? Að ætla mætti sakir skefjalauss áreitis (skóla, fjölmiðla), sem mest eru mótandi í lífi æsku lands og fullorðinna og miskunnarlítið gerir fjölda fólks að undirmálsfólki. Áskrifendur að launum, ganga fyrir peningum, ríða sjálfum sér á slig, færa allt með sér á kaf, nærast á lostasemi líðandi stundar, afbökun hverslags og klisjukenndu rugli.

Gætu langskólagengnir, þrautþjálfaðir vísindamenn, öðrum framar helst umorðað uppborna spurningu og svarað einum rómi vísindalega? Hverju breytti, að sá kór hljómaði margradda? Ef gera á kröfur, þarf fjöldinn, kúfurinn, að taka sjálfan sig til bæna. Og spyrja spurninga. Og þá ef til vill: Eiga losti og græðgi aldrei við? Og sama hvert svarið er, hvernig skal á því taka?

Fræðileg nákvæmni, reynsluvísindi, bænahald, lífið sjálft. Blindur leiðir blindan, haltur ríður hrossi, hjörð rekur handarvani. Hvert. Í losta augnabliksins. Við förum hvergi. Okkar skóli er ekki ykkar skóli. Erfiði skólaæskunnar skilar henni áskrift að launum. Og hver vill vera eftirlegukind og engin á. Ég á mig sjálf. Á mitt sjálf.  

Item

   Retrograd metamorphos samkvæmt Darwin. Aktæon og Diana; fornaldarminni Bensa Gröndal um gyðjuna og veiðimanninn.

Búnaðarráðunautur einn, frómur maður og gegn, fór um sveitir norðanlands í byrjun tuttugustu aldar, á þeim dögum sjaldséðir. Til varð vísa þar í sveitum, ort fyrir munn fremdarmanns, og sem hér greinir:

Rófur og næpur reittu í kýr

 rektu þær ekki í haga;

ómálaga skepnan að því býr

alla sína daga.

Þeir urðu margir búnaðarráðunautarnir sem á eftir fóru. Vita bændur orðið sitt rjúkandi ráð, á öllum sínum flottu græjum; þó vart girtir hjálpartæki lostalífsins um lendar líkt og lessa eða femínistar, í dúett með generála, hershöfðingja; óvíst samt um þá korðalögðu kögurvofur hvort heldur eru skráðir undir merkjum hauka í Washington eða afdankaðra bolsa, málaliðasveita og byrgja alþjóðlegra auðhringja, mannaðar innfæddum.  

Í dúett deildu þau um riddarasögur, sem hvorugt hafði lesið. Hvorugt hafði lært hvort heldur borð- eða mannasiði af munkum eða ábóta, supu brennivín a la vertinn á Naustinu, rumdu líkt og berserkir, töfratröll, í nafni friðarins, slökunar holdsins, fengu saðning sína og kvöddust. Þeirra heimur er heimur götunnar, markaðstengdur í allar áttir, prangaraheimur, gjörsneyddur hugfró sjálfsþurftarinnar. Þess þá heldur reiknast þeim falt, sem segir í vísu úr Gönguskörðum, norðan fjalla.

Lömbin skoppa hátt með hopp

hugar sloppin meinum;

bera snoppu í blómsturtopp

blöðin kroppa af greinum.

Telst nema von, þótt spurt sé, hvernig nokkur maður fær einu sinni brosað, hvað þá afborið stjarfa hinnar tragísku heimsmyndar, í skini sólar, í öllum fíflalátunum undir ræðu vitfirringa í landi lífslyginnar, samhverfum heimi, heiman og heima. Sé grant skoðað. Brosað. Í æðandi síbylju!

Ein er dæmisaga meistarans frá Nasaret af kornuppskeru og bónda, illgresi, óvini og uppskeru. Til að draga úr þeirri hættu, að sáðkornið verði reytt upp með illgresinu segir í dæmisögunni og allir ættu að kunna, skal hvorutveggja, illgresið og kornið fá að vaxa jafnt fram um uppskerutímann. Illgresinu skal kastað á eld; töðugjöld haldin, og allir fá unað glaðir við sitt.

Gullbúinn gimbill-

- í grænkunni lá,

 hleypur hann um hlíðarnar

 og hefur horn uppá;

faðir þinn er flekkóttur og móðir þín er grá;

 þegi þú, fífilkollur, hver sem þig á.  

Vammleysi

Vammleysi, (ekki sakleysi), sköpun, sambúð, samtíð. Og ekki upptalið! Eru til vammlausir ruddar og sukkarar í vitund okkar og samtíð? Nú, líkast til. Jafnt innan sem utan blindramma eiginmanna/kvenna. Víst þarf ritúal til. Hvort heldur hafðar eru samfarir eða dýri slátrað í næstu mál. Hvað er helgi án ritúals? Er vammleysi viðmið sem heldur, eða hliðstæða? Heimur skapandi einstaklinga, ókerfislægra eða hvað líkt og háhitasvæðin þeirra sem það líkar?
Er menntun í munni samtímafólks, lifenda, fagmennska (sbr. handrukkun), gegnsæi (sbr. þokulúður), opið lýðræði (án kjörklefa) ávísun málþola frumubúnta á umbreytta og átakalausa framtíð, áskrift að launum í heimi án fordóma, full af galdri, ungviðis, seinna öldunga, vammlausra og gegnsærra e.t.v. rudda með blótsyrði drottnarans á vör. Réttlæti, tímafrekt, úrelt, þar til eitt skipti fyrir öll: Heimur réttlætis án bölvunar. Vammlaus! 

Sali skáld

  „Þátturinn um Sala skáld er frumleg, skilmerkileg og listræn skilgreining á leirskáldi,- í raun og veru sú eina gegnumlýsing á leirskáldi, sem gerð hefur verið í íslenzkum bókmenntum.” Fólk og saga. Benedikt Gíslason frá Hofteigi. Bókaútgáfan Norðri 1958.

Metúsalem Pétursson og kallaður var Sali, f. 1873, var kenndur við Krákárbakka í Sellöndum á Mývatnsöræfum, næsta bæ við Ódáðahraun. Ekki eru tök á að segja neitt til um hvenær Sali, sem var maður glaðsinna og lagði sig fram við hin ýmsu sveitastörf um sína daga, hóf að leggja orð í belg á skáldaþingi í Mývatnssveit. Það var t.a.m. leikur þar í sveitum á hans ungdómsárum, á dögum nýmennta á útfalli 19. aldar, að yrkja vísur, sem t.d. áttu allar að vera frá „almennu sjónarmiði“ og enda á því vísuorði. Sali kunni ekki á bragreglur, en orti samt.

Ég má tala, þegi þú,/ fyrir mínum friði./ Sæktu naut og haltu kú,/frá almennu sjónarmiði.

Og kveðið er í lífsgleðinni og nýmenntaanda Mývetninga á dögum Þorgils Gjallanda og Jónasar frá Hriflu í leyningi:

Smellur hátt í fjöllunum/ skellir heyrast víða./ Bæði þvert og endilangt/ ætlar að rifna - Fríða!

Og Benedikt spyr: Er ekki skáldæðin ef til vill runnin upp af öðrum rótum en bragreglum? Jón prímus sagðist taka sköpunarverkið gilt, Goodman Syngman ekki. Eru ekki allir nú á tímum, listafólk meðtalið að leita sér æðar og skáldæðar vonandi, líka í leirnum?

Ólafur reið með björgum fram, /mig syfjar. Hitti hann fyrir sér Abraham /með klyfjar, /með fjalldrapaklyfjar.