Á skapandi grein

Þrúgandi kaldhæðni, örvænting, tilgerð: náttúrulega sprottnar skapandi greinar. Í gervi dádýrsmóður í dádýrsdansinum, bænadansi, sem dýrin taka öll þátt í, meintur sódómíti. Gamalmenni, konur, börn og karlar stíga tónandi bænadansinn undir stríðum trumbuslætti. Uppköst, dulúð, erótík, í stjörnugliti, ljósbliki, augnagliti og glampa regndropa. Háttstemmdur söngur, stríður taktur, stapp og sviti kallast á við eld, vatn og jörð í bænakalli. Líkt og í regndansinum, korndansinum. Trúðsbros, örvæntingakennt kaldhæðnisglott svífur yfir vötnum, sem bólugrafið ungviði fær krufið í aðhaldi sála á kosnað krumma kráku í nafni hinstu sanninda.
Hamingjan skýst úr skugga í birtunnar heim. Sæðingameistari lagstur í eigin spýju. Bústmiklir standa álútir hjá. Teoríur og ideologiur lognast út í athöfnum. Særingaþulur særa fram jafnan kost, þrífast á veiklun undir drep. Börn ærast. Dansinn stiginn í afhelguðum heimi þeim til höfuðs án mildi. Þvílík skömm. Á hverja munu afkomendur bera sakir? Hver mun bera þeirra blak?

Frísar, slavar og skipskjölurinn í sögu víkinga

   Víkingar voru stórtækustu þrælahaldarar ármiðalda. Höfðu lengi átt í viðskiptum við Frísa. Urpu höfðingja í hauga uppgangstímana. Höfðu ekkert í ríki Karla-Magnúsar að segja. Óðalsréttur gilti hjá Rómverjum og hann gilti líka á Norðurlöndum. Yngri synir óðalseigenda jafningjar. Þrælanámur þeirra í löndum slava, markaðarnir í löndum Kalífans og í Konstatínópel.

Norskir og danskir víkingar áttu í innbyrðis skærum á tímabilinu 870-910. Haraldur lúfa lagði undir sig Noreg á því tímabili. Óðalseigendur yfirgáfu land. Írar, (Cearball frá Leinster), stökkti víkingum á brott frá Dyflinni 902. Ofríki Haralds hárfagra, undanhald víkinga frá Írlandi og eyjanna norðan Skotlands og Skotlandi voru meginástæður þess að Ísland byggðist á svo skömmum tíma (60 árum). Arfsagnir um fortíð hafa haldist í ættum og voru skráðar hér á landi.

Ástæður fyrir landnámi á Islandi voru fyrst og fremst pólitískar, valdabarátta innan Noregs og upptaka eigna höfðingja. Landnámsmenn höfðu eðlilega með sér húskarla, þræla, fjölskyldur og nánustu ættingja. Sumir telja af innri þörf að verulegur hluti víkinga hafi verið rétt og slétt bændafólk (saman í kaupfélagi) í leit að bjargræði. Vísirinn að bókmenntum á þjóðtungum má rekja til Íra og Engil-Saxa á ármiðöldum. Aftur á hámiðöldum stóð íslensk sagnfræði og önnur bókiðja með mestum blóma og um það leyti sem Njála var talin hafa verið skráð orti Dante þá Guðdómlegu kómedíu, Petrarka lifði þá tíð þegar punkturinn var settur aftan við Njálu og orti sonnetturnar um það leyti Eysteinn tók að yrkja Lilju.  

Rytjur

 Kenndir eru fínofnar úr tilfinningum, viti, vilja, og stýra athöfn, gjarnan. Kenndir fyrir mun góðs og ills, hvað rétt er og hvað rangt, kennd fyrir ágæti, uppruna, hamingju, ábyrgðarkennd, kennd fyrir hinu fagra, góða og sanna. Nakin tilfinning, ósjálfráð og viðbrögð: hrollur, hryllingur, hrifningarúss, víma. Falla nú öll vötn til Dyrafjarðar, játningar í ljúfa löð. Hver var allra kvenna fegurst og best orðin um allt sem henni var ósjálfrátt, en mál manna, að henni hafi allt verið illa gefið, það er henni var sjálfrátt? Ef silungur er kenndur til apa hvað þá með ásynjur, ljónynjur? Að vera eða ekki vera. Að vera ypjulegur: (sjá íslenska orðsifjabók Ásgeirs Blöndals Magnússonar) 
 

Heima og heiman

  Viðvarandi virðingaleysi fyrir rökstuddum málefnaflutningi er beggja handa járn. Skapar andvaraleysi. Reynist stórhættulegt. Baksvið ólíkra skoðana skiptir máli. Staðreynd á borð við aflukt innflytjendahverfi, íbúa þriggja til fjögurra kynslóða, talar sínu máli. Að mestu hulið þoku og svíma sósíalsins. Huldan reynist engu síðri ógn yngri íbúum þessara hverfa en samfélögum Norðurlanda í heild.

Á Norðurlöndum hverfast pólitísk ágreiningsefni í talsverðum mæli um akkúrat þennan heimtilbúna vanda. Slagorð hafin á loft sótt í hugmyndir, sem ala af sér hugmyndir, ímyndir og vænanlega kjörfylgi. Þessi ágreiningur íbúa Norðurlanda skipar fólki þar í fylkingar þvert á flokka. Opið fjölmenningarlegt (jafningja)samfélag, (I love NY) er ræmt og eitt tekið gilt í tölvu- og gemsavæddri fjölmiðlaveröld. Aðstæður fólks heimafyrir eða að heiman? Hvað er látið í veðri vaka? Hvað skiptir máli?

Átakalínur stjórnmálanna snúast af alefli um ímyndir og hugssjónir fremur en raunverlegt líf hversdagsfólks vít út um byggt ból. Sanngirni í viðskiptum og réttlæti, kynjapólitískt, á sama diskóteki heima og heiman. Innflytjendur á Vesturlöndum vita vel af pólitískum vanda á heimaslóðum, vita af fulltrúm sínum á þingi Sameinuðuþjóðanna og kannast við AGS. Forvitnileg er saga ríkjamyndunar sunnan Sahara fyrir daga landafunda Evrópumanna. Kush: Núbía, 730 fr.Kr. Eþíópía, Malí, Gana, 13. og 14. öld: Konungurinn, moldríkur þrælasali, hélt í pílagrímsferð til Mekka 1307. Þótti efirminnilegt sakir ríkidæmis hans og flottræfilsháttar. Horfið á 16. öld. Zambía, Zimbabwe á 17. öld, þrælasöluríki. Merkustu fornleifar Afríku sunnan Sahara eru frá 8. öld. Og enn er gengið á lagið hvað hráefni, ódýrt vinnuafl og vonleysi varðar. Og hvar eru stuningshópar þjóðfrelsisfylkinga frá öldinni leið á vafri þessa dagana? Láta duga að bugta sig og beygja fyrir grímuklæddum skuggamyndum sjálfra sín í einskismannnslandi skotsilfurs og gnægta: menningargnægta- Totem og taboo, lög og réttur; einu gildir.  

Egill og Ásdís frá Bjargi, Grettir og Brák, Lorel og Hardy; stafur Chaplins. Gefi að Norðmenn finni sinn styrk, samlíðan og réttlæti. Gefi að svo verði.

Horft í bræði um öxl (Vergangenheitsbewältigung)

  ! Seiðskrattar og forynjur, vísindin og veruleikinn, gotraufin og g-bletturinn, getnaður og kynlíf. Apynja í búri með blik í auga, mannkynið utan rimlanna, seyra og gerviljós og blikandi vígtönn úr beinum karllegg, makindi ; grasætur og skæruliðar, staðbundnar aðstæður og heildarmynd. Guð og demon, veila og heilbrigði, leikir og ábati, áhætta, skaði. Njörður og Skaði, og Ægir, sem hvergi áði en egndi í sig og bægði frá, hélt og sleppti, nam við; mein Kugelschreiber: Hansakuggur.  

Sumir báru silki og skrúð

sópuðu allt úr kaupmannsbúð

en aðrir gengu á hákarlshúð

og héldu á beining sinni,

eldurinn undan hófum hraut

þá hofmannsliðið reið á braut,

og mál er að linni.

(gömul vísa)

Þöggun

   

Hvað er siðmenning án kristilegs ívafs? Án súperstrúktúrs! Órofa heild? Er sjaldnast getið í seinni tíð; á hana minnst, kinnroðalaust. Fær naumast pláss. Þögguð, annað haft í forgrunni, en menningar tengt, mikil ósköp; mest í belgingi. Menningarbelgingur, öllum til minnkunar, rof og rótleysi á hjólum, knúið óþoli á mega- teravöttum utan úr órafjarska, út í buskann að hirða upp ofgnótt sína og makindi fyrir allra augum. Hugmyndir á lofti og skynreyndir og án orsakasamhengis. Hvaða erindi eiga listir og þvílíkt góss við heiminn frá hendi jafn þrautstrengdra kláðagemlinga er hulin ráðgáta bak langsóttum skýringum? En næst í fókus.

              Soramark dárans.

Mórauður með mikinn lagð

mænir yfir sauða fans;

hófur, netnál, biti, bragð

á báðum eyrum mark er hans.

Fyrirboði, travestia

 Hvaða markhóp ávarpa raddir útvarpsrásanna á Íslandi í samfloti skapandi greina, og miða út, í dagsskrá sinni dag frá degi? Stúfrifað ofaní hvatt! Markhóp hálf upprættra sveitamanna og öreiga á mölinni, alþýðu margupptuggðrar, rússandi á síðustu og verstu í fjölhyggju- og fjöldamenningu, marklaus pöpull, gersamlega útvatnaður af volkinu. Á hvaða pensúmi eruð þið? Korrandi meðvitund skyldari apaynju í búri með blik í auga en skynigæddu fólki. Korrandi meðvitund setur alla sína tryggð og traust í tælkjasalnum á dára sinn og skelmi, verður jafnótt til úti á víðavangi, hrægoggum einum til upphafningar í rými á útsóðaðri búllu sinni.  

Brýna dagskrástjórnir útvarpsrásanna kuta sína, markað nýlega uppfundnum sköpum skapandi greina, flöktandi í menningarrými á netinu til þess eins hvað? Að höndla rýmið? Stundar hvorki ræktun eða fiskeldi, ræktar hvorki sitt bygg né korn, les, smíðar eða heldur búfé. Fær sitt hrámeti sent beint í flugi.

Sendi ekki Khrútsjov einhverju sinni myndverk, sem simpansi hafði klórað á blað á sýningu nútímalista gott ef ekki var í Svíþjóð. Meðvitund og vitsmunalíf kom í það skiptið nokkuð við sögu og myndin féll ágætlega í kramið. Þetta var vissulega hrekkur hjá Khrútsjov. Um þessar mundir stundar skólavætt myndlistafólk ámóta smáhrekki af ákefð og natni. Draga í besta falli athygli frá oft og tíðum rýru innihaldi verkanna. Sem oftar en ekki draga sinn dám af heldur snúðugu jagi. Þess í stað er athygli, sem vænta má að beint að útfærslum og tækni höfundar, hrekkjalóms, skapara til þónokkurrrar þægðar. En missir þetta ekki marks? Á hvaða pensúmi eruð þið? Vekur aðeins og viðheldur rorrinu. Vonarpenigur, það dekadent, hjarir á áróðurs-og auglýsingavaðli, snöpum og sníkjum líkt og apaynjan í búrinu með blik í auga hér norður á hjara.  

Hver gæti ekki bjargað sér í heittþráðum heimahögum, haldið í horfi, gert betur. Slævðum og staffírugum ignoröntum er skapað það eitt að rýma til fyrir æ fleiri sinna nóta. Úða því í erg og gríð eftiröpun, endurtekningu nýbreytni sinnar til að yfirskyggja, troðfylla og skrumskæla alltumlykjandi tómið í úrillu litla sálartötrinu sínu. Hverju sætir þetta? Getur vart talist fyllilega samboðið skynsemi og hjartalagi í jafn frábærlega skólavæddu samfélagi.  

Að því er unnið baki brotnu að slæva og steypa allt sápukúluliðið í sama stjarfa neyslumótið með uppþembdri síbylju rásanna. Kontrapunktur var þáttur á dagskrá hér um árið. Hann átti ekki upp á pallborðið hjá pólitískum yfirvöldum frjállyndiskrata á Norðurlöndum.  Af því að dæma fellur síbyljan að markmiðum jafnréttisumræðunnar en Kontrapunktur fór í bága við hana.

Alþýða, almúgi. Á nítjándu og fyrrum heyrðu allir til alþýðu eignalausir jafnt og eignafólk utan þeir sem tóku mála, gegndu konunglegum embættum á borð við umboðsmenn klausturjarða, (t.d Páll Ólafsson skáld) sýslumenn, dómarar, biskupar o.fl. Alþýða fékk ekki goðkynjaða merkingu fyrr en með marxismanum og öreigar voru krýndir endurlausnarar efnisheimsins. Öreigi og alþýða varð samheiti fyrir áhrif stjórnmálaátaka á 20. öld í stað almúga og alþýðu. Gengur stærðfræðileg rökfræði upp í rökfræðilegri stærðfræði, eða omvent. Hvort eða hvernig kemur merking til skjalanna? Færð hafa verið rök fyrir því, að fullkominn Guð, sem ekki sé til, hann sé ófullkominn. Ergo Guð er til; með því móti einu að hann fullkomnast, er til. Þar liggur þú Ingjaldur, einn í læstum skála. Nú er sá kominn, sem geldur köppum kóngsins harðan mála.  

Cartoon Charlie

   Hver var Cartoon Charlie? Vestur- íslenskur Kanadamaður. Bróðir hans var ráðherra í kanadísku ríkisstjórninni á heimsstyrjaldarárunum. Hvað hét Charlie fullu nafni? Hvaða ráðherraembætti gegndi þessi bróðir hans? Birgðamálaráðherra? (Íslenskar heimildir hljóta að liggja einhversstaðar á lausu.) Cartoon Charlie er höfundur teiknimyndafígúra hjá Disney, Mjallhvítar o.fl. Hann lenti upp á kant við Disney út af höfundarrétti. Þótti talsvert gott í staupinu. Útvarpað var stuttu erindi hans í íslenska ríkisútvarpinu ég giska á 2010. Í erindi sínu segir hann, að hann þakki fyrst og fremst heimanfengnu uppeldi, að honum, kanadískum þegn, lánaðist að læra gott að meta í siðmenntuðu samfélagi í Kanada og Bandaríkjunum. Hvatning og dyggðir á borð við ósérhlífni, heiðarleika, ráðvendni og dugnað hafi vísað honum á leið, og fært honum lífsgleði. Óhætt er að herma líkt upp á alla innflytjendur Ameríku allar götur, að hollur reynist heimafenginn baggi.

Af hverjum lærðu Íslendingar samtímans klæki, refskap og fólsku í viðskiptum nema af sjálfum sér? Karektarinn þraut í hermanginu, eða lærðu þeir alla lexíuna í bíó, af vídeói, í skóla, hver af öðrum? Fengu a.m.k. ráðrúm til að státa sig af öllum herlegheitunum við allgóðar undirtektir. Auðvelt reynist að láta, freistast. Þegar þeir Bjarni og Eggert gengu á Heklu beið vart fólk við rætur fjallsins og væntu ofan Fichtes, Schellings eða Schaupenhauers. Öðru nær. Það beið vísindalegs sósíalisma, sem samkvæmt græjukenningunni ómerkti allar fyrri kynslóðir vegna fáfræði og heimsku, likt og framandi kynþætti hvað þá huggunarblíðu kvenna. Og eftir hrun? Skapa samheldni um afkrisnun og barnaútburð, almennt trúleysi sem vegvísi, skapandi samvinnu eða samkeppni í hóflegum átökum. Internetfjall. Uhumræða, langskólavædd. Óvarlega farið með orð. Í hvað er seilst? Dittinn og dattinn. Aðallega dattinnn. Staðið á meiningunni. Satt og logið þjóni málstaðnum! Leitið í eigin ranni.

Tíðarandinn teygir og togar

  Hverju veldur, að talið skuli nánast goðgá nú um stundir, leyfi nokkur sér í grandaleysi og án þess að blikna að slá því föstu, að Íslendingar geti tekið hjá sjálfum sér nokkuð, sem veigur er í við úrlausn mála? Ekki án þess að brjóta og skekkja almenna ímynd gildandi hugmynda um háttmetin aðföng utan úr míkró makró heimi. Hvað skóp annað eins og þetta? Finna má hjartalag og skilning í sögu strembinnar lífsbaráttu kynskóðanna í landinu, sem treyst geta af viti samstöðu heima og heiman með þeim, sem á okkar dögum reyna líkt á eigin skinni.

Miðast e.t.v. dregin mörk við nánd útvalinna á stjörnuhimni Hollywood, og slúðrað er um, þá háttmetnu stórvesíra Marx og Engels, Paul og John, Virginiu Woolf o.fl. dauð og lifandi tantralíkneski, lassaróna og stórsnillinga góssenlanda lífsins lystisemda. Hver getur verið orsök þvergirðingslegra og margþvældra eftirapana í listum og daglegu fari landans? Eymur hreinnar og klárrar minnimáttarkendar, hersetu? Tabula rasa. Dugleysi, þrælkun, doði, ofstæki, klamburhugmyndir upp úr tungheftri skjóðu hjartans, fyllt tálsýnum úr ímyndaðri vígstöðu. Raunar hefur látist á sannast, svo eftir hefur verið tekið, að pólitísk hugmyndafræði liðinnar aldar, hundheiðin í kjarna sínum, toguð og teygð, er versta þrautalending sem þekkist um víðan vang, hérna megin lífs og dauða. Síðasta sort. Óþarfi er að gera upp á milli svartstakka, rauðstakka, brúnstakka. Eða neo lib. neo con. New Jersey, USA.

Allt átti að gera nýtt, óþekkjanlegt, og á enn. Með þátttöku sem flestra í öllu, hverju sem er, allsstaðar og hvergi. Með herkjum, í heimi hugmynda, beint eða á svig og í bakið á þeim klambursmið sem klambursmíðina tilbjó. Róttækni, sem hvergi festir hönd á rót án þess að rífa og tæta, í flöktandi nýungagirni sinni, forherðingu og tómlæti, telst vart merkilegri en barnaleg árátta, nykruð nýgerving, látalæti, brask. Andóf er starfi, en hefur ekkert með hugmyndafræði nauðsynlega að gera, tiltekna markaðsfræði eða afþreyingu og allsherjarfrelsun lágstétta undan oki, öðruvísi en sem hluta af boðlegu samhengi, boðlegri heild. Andóf er leit, spurn, ekki fyrirframfengin svör. Andóf er niðursallandi gagnrýni.

Heimspekingurinn og rökfræðingurinn Bertrand Russel snuprar kollega sinn Tómas frá Aquinas fyrir ósvinnu þá að leita ástæðna fyrir einhverju, sem hann trúði fyrir fram, tilvist Guðs. Samt ver Russel hundruðum blaðsíðna í bók sinni Principia Mathematica til að sanna, að tveir plús tveir séu fjórir, en því hafði hann trúað alla ævi. Hverju líður listbrögðum og fjölföldun róttæklinga á hugmyndafræði allsherjarfrelsunar lágstétta og almennra listunnenda glóbalt? Hnefi á lofti? Ekki hnefar? Makráðir? Eitthvað dálítið. En þá höggið ríður? Búfs.

Gnýr öflugur hvinur, sónar og rymur, í múrnum, finn það, í eyrum, á augnlokum. Nútímatónsmíð. Boðast sérfræðingum í sjálftekt á launaskrá. Áfram drynur, sónar og rymur. Hvernig væri að nauðga eins og einu bandvönu vöðvatrölli í gotraufina og falast að játningu fenginni eftir sérmeðferð með tilvísun til mannréttindasáttmála Sameinuðuþjóðanna? Gára glóbalt a la torture et avec plaisir a la Martyr Pagan.

Tannfé

  Vígtönn mannapans og blíðuhótin kvenna; þokki kvendýrsins, ígrædd augntönn karldýrsins. Og hvort kynið fellur fyrir hinu? Friðardúfa Picassos sveif á himni gamla sovétsins og þá hvert? Hver þekkir rökin fyrir réttlátu stríði? Tómas hver? Eða þekkir ekki, er vængjaður friðarsinni, þreytir flugið með kolbrennt stél og fægða augntönn Chamberlains og bresku liberalana, auða örk í stað sálartöturs í mal sínum eða vasa, tabula rasa hinna stríðandi stétta, dýr meðal dýra. Kvörnin Grótta. Í stað yfirbótar og iðrunar í stóru sem smáu skal bitist þar til yfir líkur; Í Valhöll til eilífðarnóns. Éta eða verða étinn; örskot augnabliksins út í eitt. Sine spes, sine gloria. Þess vegna er strítt til auðs og valda í krafti tækni, vísinda, lista. Við kúgum ykkur til hlýðni við lögmál viðfangsefnisins, einhæfni fjölbreytileikans, sukk fjölhæfninnar. Köstum trúnni. Skverum það af. Brýnum tönnurnar. Snarist í grímubúningana. Rífa úr sér kláðann á örskotsstundinni í þeirri einu fullvissu sem blívur. Svífum um loftin eins og stjörnur Hollywoods, rokkandi geimverur, á ytra borði frjáls og frækileg. Bítum úr nálinni. Njótumst. Show your guts you grazing little bastards!  

Einu sinni var Rómaborg lítð þorp, líka Reykjavík; Amsterdam og Kaupmannahöfn síldarbæir. Þrátt fyrir eldforn sköp, innrás kelta í Róm og Ingólf Arnarson er höfuðborgin Reykjavík engin metropolis og það að skaðlausu. Metropolitan nonendentity. Hún er eina borg landsins. Sama hvað ímynd fólks og námsferðum utanlands líður, vídeoglápi eða annarri síbylju. Reykvíkingar eru í versta falli hundflöt handbendi alþjóðlegs auðmagns, marklaus skrílþrælmenni með lyndi tvenn, og líka til á lista, og hafa náðst á mynd.