Önnur nóta

 Er heimurinn sakir hetjulegrar framgöngu vísindalegra hugmyndafræða kaldrifjuð tölvuskessa, sem hannar sig sjálf? Sigurbjörn biskup spyr í bók Sigurðar A. Endanlegur sannleikur vísindalegur, ofurhetjulegur útbreiddur af gerræðisvaldi fjöldaframleiddra tilfinninga kyrfilega læstra í kvíum hetjuborinna hugmyndafræða meirihluta, keyrðar fram í aumkunarverðum fjölmiðlavaðli aftaníhossa fjölkunnugra og skapandi stórmeistara áraglammsins, troðandi marvaðann og ljúgandi til um hvaðeina, ekki hvað síst að sjálfum sér slegnir til riddara í stórriddarareglu Leðurblökubassa mitt á milli svefns og vöku undir næstum fullu tungli á leið út í buskann með obban af kvenþjóðinni og kvakandi köllum heillum horfið heims um ból ef ekki væri fyrir.... jarðbundna hlutlægni og guðspjall dagsins.
Steinn Dofri hélt heimilisketti heimkominn til Íslands; Ingjald biskup skaðmígandi, prófessor Ögmund aftanrek og Vermund ekkisens stofudrottin. Hann kallaði annars ketti jafnan hreppstjóra og strauk þeim gjarnan um hrygglengjuna á förnum vegi. Í pirringi út í skjalavörð á Landsbókasafni var ort:

Af rógi bæði og rembing rík
rógs af hundum legin
daunill safnhúss dyra tík
dýrkar kratagreyin.

Nótur úr handraða

 TLS, í aldarlok á öldinni leið: Romania (Ísland á líka leik) is bad because of the wild dogs, Ketchup and night life; good because of the beer and the fact, that after all the ugliness that a bad century could chuck at Romania... teenage girls are still getting knocked up!

Bækur:
Some Intellectual Conseqenses of the English Revolution (frá 1640-1684). Höf:
Christopher Hill. The Board Regents og the University of Wisconsin System 1980
Telling the Thruth about History- Höfundar: Joyce Appelby, Lynn Hunt, and Margaret Jacob. W.W. Norton & Company. N.Y. London. 1994

“Every symbolic order, I suspect, has rythm which moves between transubstantiation and labour.” Paul W.Kahn Out of Eden 9780 691126937

Tónaljóð::
Max Greger: Sail along silvery moon.
Bent Kempel: Wonderful by night.
Acker Bilck: Stranger on the shore.

Brönugrasið bregður sínum bleika lit,
neðar skartar fífa á fit
fellur sólargeisli á Rit.
Njörður P. Njarðvík

Næst m.a.: Benedikt Gíslason frá Hofteigi lýsir tengdafólki Páls Ólafsonar skálds, og síðasta umboðsmanni Klausturjarða.

Stýrilögmál Lamarcks

   Lamarck og stýrilögmál náttúrunnar eru og hafa verið mótandi langan aldur. En eru samt vísindalega ósönnuð og e.t.v. ósannanleg. Flestum ómeðvituð eins og svo margt fleira, sem úrslitum ræður og öllum inngróin. Hnikaði vissulega til á heimskortinu, ef rétt reyndist, þeim Darwin, Huxley og Kropotkin, rétti hins sterka, rétti og afli samstöðunnar. Hrykki margurinn e.t.v. í réttstöðu, hírðist ekki meir á sínum langsótta tróni, allsvaldandi. Og ósköpin ganga á. Mikið gaman! Í húfi er afl og megin mannsins, að láta sem hann vill, í krafti eigin getu, í krafti eigin réttar og sinnar skyldu, sem fyrst og fremst markast af faglegu miði og umbunar í sjálfu sér, og slagurinn stendur, skólun, að halda sínu og sækja, fleka bleyðurnar, blása í glæðurnar, físibelgir! Strokinn verður makki og hvíslað þér í eyra Sörli minn að öllum fjarstöddum. Og blærinn í laufi. Engin frýjunarorð á borð við þessi: “Það er sannast sagt, þótt sorglegt sé, að talsvert af beru ofbeldi, sem menn þora að klóast við, er bærilegt í samanburði við prúðbúið og vátryggt ranglæti.” (Sig.Nordal) Réttsýnna.  

Níhílistar með tóma görn hugsa líka upphátt

Níhílistar með tóma görn hugsa líka upphátt hvort heldur um fyrrverandi nýlenduþegna er að ræða, Bandaríkjamenn eða fyrrverandi skattlandþegna, Íslendinga.

Afkomusaga ættliðanna, sem landið hafa byggt er verðugt áhugasvið ekki síður en menning og viðskipti, sem snerta valið fræðasvið í HÍ menningarfræði og fæst með hugtök á borð við skapandi ímyndir, þjóðarsálir, þjóðarvilja, hugmyndir oft sjálfhverfar og tilfinningaþrungnar, en falar samt fyrrverandi nýlenduþegnum, Bandaríkjamönnum eða fyrrverandi skattlandsþegnum, Íslendingum. Og er ekki það sama. Sjá Ítardóm Viðars Pálssonar í tímariti Sögufélags, Sögu 1 2012.
Skapandi hvað, skapandi tækifæri (líkt og fúlgur fjár), skapandi í hverju sem er á skapandi hátt, í skapandi listum, skapandi vísindum, skapandi trú, með gemsa í vasa, staddur á hvaða götuhorni sem er, hvar sem er í heiminum, heiðadalurinn alsstaðar nákvæmlega jafn langt undan, handan vi horn, hvort heldur þú ert vel glýjaður eður ei; út um allt er tónamál og lykt, lestir og flugvellir, fagmannlegir dólgar ofan hafnarkvía, hvort heldur í Amsterdam, Lissabon eða Buenos Aires, prinsessur við land eða í landi, í menningarlandslagi, skapandi áhugi á áhuga...
Er ótaminn villihestur menningarfyritbæri, merkingarleysa eða eftiröpun, hafi hann af mannavöldum rótað upp að ófyrirsynju hugtökum í menningarfræðum við HÍ, útflöttum og vanhugsuðum, og hver lepur upp eftir öðrum í kapp við nýjan slagara. Níhílistar, sem hugsa upphátt og eru líka sjálfbærir, án þess aðgera sér minnstu grein fyrir hvað þar býr að baki, eggaldin, reistur reður eða dugleg flenging hvá. Va pa!
 

Tilvist: utan veltu og rekstrarfjár

 

Heimur merkingar og samhengis, einn heimur, smæðar, heildar, heimur lífsnauðsynjar og röknauðsynjar. Heimur gefins tilgangs, okkur mönnum inngróinn: að hlúa að og styrkja. Vísar fram. Vice versa: heimur sundurgreiningar og tómhyggju (abstraktsjónar og analýsu), heimur án gefins tilgangs eða gildis, sem er frumhæfing. Við ein gefum þessum heimi allsendis án tilgangs gildi, fyllum tómið, sköpum, líkt og í örvæntingu, sundurgreinum, sefjum, fróum, dáum innúr ytra byrði, sundurgreinum, sækjum fram í leiðangri sem flestra, saman; tilgangi náð. Græskulaust gaman, tilvistargaman en velgir þó þeim sem fyrir verða undir uggum. Að hlúa að tilgangi, sem tegundinni er inngróinn, meðvitað, ómeðvitað, er annar almenningur í ólíkri rétt.
Er vitund mannsins tildur, runnin af rót heiftar, sem týrir í hugmyndum, sköpun og færni mannsins, valdi og ímyndunarafli, blikar í skæru ljósi daufrar glæru skynsemi okkar og reynslu? Heimur níhílískrar tómhyggju fúls metnaðar og fástískrar heiftar, sem velgir oss undir uggum, fyrirgefst allt brjálið að bótalausu? Öllum er gefið að njóta fyrirbæna á hverju sem gengur, að eilífu. Jafnt snöggsoðnum sem harðsoðnum, á eldi jafnt og í hlutaveltu upplýsingafársins. Slakið á og njótið bættrar breytni!

Ívitnun og titlar, frh.

  Heimspeki Brynjólfs Bjarnasonar, úttekt úr grein í Andvara 1997 eftir Skúla Pálsson.  Stjórnmálamaðurinn Brynjólfur, grein 1996 í Andvara eftir Einar Ólafsson. Ritstjóri Andvara, Gunnar Stefánsson.

1. Er hægt að tala um algera nákvæmni í mælingum? Ef maður hugsar sér tíma og rúm algerlega samfelld, er tómt mál að tala um algera nákvæmni. Það er ekki hægt að komast að stærðfræðilegum punkti í neinni mælingu. Það sem mælt er, eru bil milli hlutverulegra efnispunkta, en ekki punkta í sértæku, stærðfræðilegu rúmi. Tækni vor setur nákvæmni allra mælinga raunvirk takmörk... (Lögmál og frelsi, bls 48 Bryn. Bj.)  

2. Ef við setjum tölu inn í tölvu, sem á að reikna út veðrið í næstu viku eða eftir mánuð þá þarf tölvan að nota töluna þúsund sinnum eða milljón sinnum í útreikningum sínum. Í svo flóknum útreikningum gæti tala með tíu aukastöfum verið of ónákvæm, en við fáum hvergi svo fullkomna mæla að þeir gætu gefið okkur nógu nákvæma tölu.  

3. Brynjólfur telur að þegar mjög flókin kerfi þróast verði til ný lögmál sem ekki sé hægt að útskýra með einfaldari hlutum kerfisins og ekki hefði verið hægt að reikna út fyrirfram. Hann telur að við þróun lífsins hafi orðið til ný lögmál. Ef þetta er rétt ættu líffræðingar að þekkja lögmál, sem eðlisfræðingar geta ekki útskýrt. Einnig telur hann að þegar vitund mannsins kemur til í þróunar sögunni verði til ný lögmál sem ekki hefði verið hægt að sjá fyrir með því að þekkja þróunina fram að því. Samkvæmt þessu ættu sálfræðingar að þekkja lögmál sem líffræðingar þekkja ekki.  

4. Við getum reynt að skilja heildarhyggju út frá hefðbundinni aðferð vísinda, sem er að greina hvern vanda í sem minnstar einingar og gera grein fyrir heildinni sem samspil hlutanna. Samkvæmt heildarhyggju eru hinsvegar partanir ekki skiljanlegir nema sem hluti af heild og heildin er meira en summa partanna.  

5. Margir hafa reynt að hugsa sér einingu mannsins og náttúrunnar, finna hvernig maður og náttúra lúti sömu lögmálum. Flestar slíkar kenningar má flokka undir svokallaða náttúruhyggju (natúralisma) eða veraldarhyggju. Slíkar kenningar segja: maðurinn er eins og náttúran, um hann og hugsun hans gilda náttúrulögmál. Brynjólfur virðist gera þetta úr hinni áttinni og segja: náttúran er eins og maðurinn, og hún er líka sjálfsvera.

6. Í síðari bókum sínum talar Brynjólfur um að jafnan stangist á tvö sjónarhorn: Ytra sjónarhorn, sem skoðar heiminn án sérstaks tillits til mannsins, frá þessu sjónarhorni er maðurinn aðeins einn af hlutum heimsins, við getum sagt að þetta sé sjónarhorn vísindanna og innra sjónarhorn mannsins, en samkvæmt því veljum við og höfnum, ráðum gerðum okkar.  

7. Á 18. öld setti Hume fram fræga gagnrýni á orsakalögmálið og sú gagnrýni varð síðan kveikjan að heimspekikerfi Kants. Stundum tekur Brynjólfur þannig til orða að orsakalögmálið sé okkur lífsnauðsyn. Þessi röksemdafærsla er að forminu til það sem kallað hefur verið forskilvitleg röksemd, hún reynir að sýna fram á skilyrði fyrir þekkingu. Að þessu leyti minna rök Brynjólfs fyrir orsakalögmálinu á vörn Kants gegn gagnrýni Humes.  

Ívitnun og titlar Halldór Laxness og fornsögurnar.

 
Grein eftir Jóhann Pál Árnason í Skírni 2011

Pensúm Laxness, ísl. fornsögur, Oswald Spengler, Strindberg, ærsl og ólíkindalæti, mestu ólíkindatóla, díalektík, fástískur bakgrunnur, örlög, orsakasamhengi og þeir Diderot og Schiller fá að skokka með á léttu brokki á föníska stafróinu allt fram til súráls og glæra, sem næst nútímann út í gegn inná Blómsturvellina. Örlög og orsakasamhengi, skynsemi, frelsi, ímyndunarafl, fyrring, fegurðarþrá, sem minnir á fordæmda fegurðardýrkun jesúíta baroktímans innan kirkjunnar, sjá íþrótt vammi firrð.

Frá árdögum íslenzkrar þjóðar. Arnór Sigurjónsson. Sögufélag 1973

Lítið er fjölyrt um siglingarleiðir í fornsögum, þó í gegn skíni fróðleikur um fjölfarna siglingarleið milli Íslands og grannlanda, sem leið liggur um Færeyjar og Hjaltland, þaðan áfram ýmist til Björgvinjar, Danmerkur, eða suðurfyrir til Orkneyja og Bretlandseyja. Vestanvert Skotland og Suðureyjar voru alkristin um 600. Kynni norrænna manna við Engilsaxa jafnt og Íra var stóratbuður og hafði sterk áhrif í okkar heimshluta.

Rögnvaldur Kali, 1137-1158 Orkneyjajarl, orti sér og öðrum til upplífgunar; íþrótt flókinna kenninga reynist ekki hans yrkingarmáti:
Tafl er ég ör að efla,
íþróttir kann ég níu,
týni ég trauðla rúnum,
tíð er mér bók og smíði,
skríða kann ég á skautum,
skýt ég og ræ, svo að nýtist,
hvort tveggja kann ég hyggja,
harpslátt og bragháttu.

Skáldið braut eitt sinn skip sitt í lendingu við Hjaltland, komst blautur og hrakinn á land upp og í eldaskála:
Dúsið þér enn, en Ása
atata ligur í vatnihututu,
hvar skal sitja,
heldur er mér kalt við eldinn.

Fengur þykir af Háttalykli Rögnvalds Kala, samantekt norrænnar kveðskaparhefðar, í félagsgerð með íslenskum skáldum, Halli Þórarinssyni breiðmaga, Ármóði, Oddi litla o.fl. Rögnvaldi Kala er eignuð vísan, sem naut axar Gauks á Stöng.

 

Að skrílmenna þjóð

  Hvaða öfl búa að baki (kynjabundið?) og hverjir ganga helst fram í því, að skrílmenna lýðinn og eitthvað ýfa tekjustofna stórnurlara í krafti fjölda, sem í tómlæti sínu lætur sér í léttu rúmi liggja vel meinta umhyggju menningarvina? Skemmta sér áfram ótrauð við brauð og leiki, spennuefni, sem nóg framboð er af og hefur lengi verið. Hvað stoða gerningar og klisjur leifa fortapaðra sósíalista og femínista, jafn samdauna og þau virðast vera meintum skjólstæðingum sínum, gallagripum, imperatívum umskiptanna, innilukt af þröngu sjónarhorni í eineltisgreni fjandvina, fasista, bjargvættum kapítalista, og stöðugt herja á taugasellur og heilafrumur þeirra kumpánanna. Skipulagt einelti. Aðrir halda sér ásamt sænskum og þýskum krötum allsstaðar og hvergi og vísindum blæðir í tóman Graal.
Egill skáld Skallagrímsson, Kveld-Úlfssonar, sonar Bjálfa og Hallberu dóttur Úlfs hins óarga af Hrafnistu og Salvöru, einnig foreldrar Hallbjarnar hálftrölls forföður Oddaverja, Marðar Valgarðssonar, Skjöldólfs á Jökuldal austur. Egill var maður trúarskiptatíma og prímsigndur. En spurt er: Ætli Egill hafi verið góður í bólinu, hjartagosinn, sado maso meistari, einn of okkur, öðru hvoru megin í skriftastólnum, heilbrigð sál í hraustum líkama, til þess hjálpar bænin líkt og ástatt er fyrir öllu og öllum.  

Vanhöld og/eða offylli

 

 Skáldskapur íþrótt vammi firrð ágætismanna, skálda norrænna, frá örófi, upphafinn í órætt margfeldi listheima fjarvíddar og kontrapunkts; landamæralaust veldi mennta, riddaramennskulausra meistara sado maso hvílubragða, skriftafeðra óútþynntrar náttúru, á nýrri öld rofinna samfara, burtsafnaðra pensilfara, undirskipað kerfislögmálum eðlis- og náttúrvísinda og mögulega einingu efnis og anda karla, kvenna, bráðar; í stað hlutgervingar náttúrunnar lifni sjálfsvera allrar lifandi veru í mennskri vitund, sem er þróunarsögulega réttara kerfi og a.m.k vísindalega óvitlaust, en ekki væntumþykjulaust, þó lítið geri annað en þvælast fyrir hvunndagsfólki í skuggsjá, daufu kynningarefni, erli daganna, boðorðslausum, utan njóttu meðan á nefinu stendur. Gleymdu eigin uppruna og tungumáli, gakktu í Bandalag Vestur-Afríkuþjóða, beygðu þig, hvort heldur þú ert fursti, barónessa, nýr maður á þing, byltingajálkur, loddari, ótýndur glæpon menningarviti eða mafíósi, haltu sönsum, veit lotningu þínum skapara, það allt bætir, elskið friðinn, deilið stíft til kerfisbundinnar niðurstöðu eður ei.

Orkneyjar 10. aldar voru Íslendingum gluggi út í heim, suður í lönd

  Hver er sérstaða Íslands og Íslendinga samanborið við lókalpatríóta Nebraska, Wyoming, Kansas, staðsetta í Las Vegas, Los Angeles, New York, að teknu tilliti sögu, kyns, uppruna, gjaldmiðils, alríkisstjórnar? Þjóðflokkar Skota og Englendinga rændu grimmt búfénaði hvor af öðrum um aldir og eins lengi og þeir komust upp með það. Ólíkt höfðust Íslendingar og Danir að, eða N-Þingeyingar og Norðmýlingar. Það er nokkuð víst. Íslendingar sköffuðu fisk á handfæri, sem markaður var fyrir í Evrópu. Fiskur steig snemma í verði svo ekki svaraði kostnaði að flytja út vaðmál. Landaurar: kúgildi, álnir, ær loðnar og lembdar á fardögum, fiskur. Plágur og drepsóttir herjuðu jafnt á Íslendinga og aðrar Evrópuþjóðir. Hlutfall þeirra, sem bjuggu í sveitum og þéttbýli var tiltölulega áþekkt á Íslandi og víðast hvar í Evrópu fram á okkar daga. Borgir S-Ameríku eru eldri í hettunni en borgir N- Ameríku. Spurt er: Hver er hlutur skólastíkur í rökfræðihugsun seinni alda, tæknialda? Íslendingar fyrri alda voru síst meiri furðufyrirbæri en segjum Parísarmúgur 18. og 19. aldar að meðtöldum lýðskrumurum, vinstri liberalar samtímans og þeirra fjandvinir á markaði. Upplýsing og tölvuráp ræður þar engum úrslitum.
Rætur vaxa í mold, orð leika á tungu, laxfiskar ganga í ár, vaða flúðir, stökkva fossa, lóna í hyljum og upp við bakka. Flugur suða, kýr baular, heyrist hundgá, árniður. Barið er á girðingastaur í fjarska. Fuglar himins spá í garnir, geislar sólar kljúfa bláloftin, hjúfra sig á klettagljám Stafholtsfjalls í útvestri.

Austantórur Jóns Pálssonar.

Skautað á gneistandi yfirborði dýrslegs hugar, austur, í háfjarskann.com via Senior Senior.

Skating through a glistening surfaface of an animal mind onto the deep distance of the Far East.com via Señor Joseph von Humbolt..

Áhöld, arður

   Hvað er menning; öngull, arður, plógur, vatnsmylla, gufuvél o.sfrv., líf kynslóðanna, bundið ólíkum hópum, þó keimlíkum, náttúru, tímabilum, stéttum, sem mismikið eiga aflögu af tíma sínum og úthaldi. Hvað uppruna varðar, ríki, kirkju, lög, samtök, verkalaun, verkalýðsfélög. Fólk spyr ólíkra spurninga, ólíkt líka eftir aldri, afkomu. Hvað er framsækin list, perspektíf, kontrapunktur, tvöfalt bókhald, söngur, dans: skuggamyndir inn á bókhaldsskyldum steppum og túndrum vísindalegs sósíalisma, réttlæti skorts og gnægðar, vald, sem lýsir sér í dreifðri ábyrgð, trausti. Tækni og geta á vegasalti. Gotnesk kyrkja.
Hvort er þjóðmenning fólgin í því, að allir sem einn, frói sér möglunarlaust við að níða einhvern skollann sér til uppihalds og hefðar. Og þeir sem breiðast brosa, þegar upp er staðið, hampi fróunarhástiginu? Áttu ekki fyrrverandi sveitamenn á mölinni, öreigalýður 19. og 20. aldar að frelsa allan heiminn eftir kenningunni og samkvæmt hugmyndafræðinni? Áhugavert er að skoða hlutverk sveitafólks fyrir og eftir að það ágæta fólk flutti í bæinn eða vestur um haf. Í Gersku ævintýri aldarinnar leið segir: „Sú fegurðarþrá (hugmyndafræði jafngildi fegurðarþrár, Halldór Guðmunfsson), sem hefur ekki gert samkomulag við skynsemi og veruleika hlýtur að leiða yfir takmörk hins sorglega, alla leið út í hið skelfilega.” Þar höfum við það.
Á ekki allur almenningur sínar rætur að rekja á berangur sveitanna, þar sem úlfar, birnir, hrafnar, refir, naut og manndýr ganga villt í bústnum berjamó. Og á kvöldin virða gömlu mennirnir fyrir sér ungu stúlkurnar dilla sér í dansi við varðelda, og þrífa til þeirra, rífa eina og eina úr reifinu eða gærunni- og stúlkunum reiknast til upphefðar. Glottandi máni stakur ásjáandi. Að breyttum breytanda, breyta, hluttfallsbreyting.
Nytsemi þeirra, sem nýta sér tækifærin, breyta öllu gagnlegu, sem þreifað verður á í skiptimynt. Afla þanneginn fanga til munaðar- og menningarlífs, sem með tíð og tíma sannar gildi sitt, veitir næmi, skilning, fró. Það er menning, sem skarast við framtíð, ekki skiptimarkaður, sem lamar og ýkir martraðarkennt ímyndunarafl hins skapandi frjómáttar grasrótarinnar. Skriftamál, varúlfar!
Kvölda tekur sest er sól/ svífur þoka um dalinn/; blóm skrýða völl, lækurinn kliðar í klettinum, fuglar syngja hátt á lofti og í setum sínum. Gúgglar þú enn á vefnum, flæktur í brum líðandinnar, ofinn töfrum þeirra dramatúrga, sem hollustueiðana þiggja og líta ber upp til liðamótalaust? Pol Pottistar, demonistar, drulluháleistar, ásýnd vægðarlausar aðdáunar án minnstu mildi, malandi drundhjassar, ísmeygilegir og jafn smeðjulegir reyfarar lista og vísinda, sterkar konur, realpólitíkusar varpa skuggaleiftri sínu af ergi í holdrosa, kalinn svörð. Kynborin öreigastétt, kaghýdd langt fram í ætt, handhafar vísindalegs sannleika, hæstbjóðendur lögmáls náttúru og mannfélags þarf að kjósa óvin sinn, færa sönnur á merkilegt hlutverk sitt, koma sér saman um málstaðinn, leggja óvininn í grimmúðlegt einelti, halda hópinn, ekki vegast á innbyrðis, stinga kerfinu í samband, hin rísandi stétt; stefnir inn á eilífar veiðilendur. 

Aflandsmið og gevihnettir

  Hvað ræður áhuga hér á landi á því að uppfæra hálf málstola múlattasamfélag á Íslandi? Mergsoginn ameríkanismi? Dregið skal í efa, að þeir sem hingað hafa flutt, hafi nokkurn áhuga á því fyrir sinn hlut t.d.. Vantar hér e.t.v. fjölmennari lágstétt í framsæknina, útlenda fátæklinga að freista gæfunnar til að þjóna hégómlegu flökti ráðandi afla; til að forða tómum leiðindum? Það þarf að skipta á börnum, vaska upp, laga til, bóna bílinn, laga mat, fara út með ruslið. Það vantar húshjálp. Það vantar fleiri til að græða á aflandsfélögum stórgróðans til að hlaða undir megtugheit megtugra, gera hlutina fjölbreytilegri. Gylling vill mást af með hraði. Hvað er ásættanlegur framleiðslugalli fjöldaframleiddrar vöru? Hvað er fjörgjafi, menntun, framsækni?
Þegar logar milli karls og konu, kveða óbornir dyra í heiminn. Ef uppfæra á það spennumagn, er girndarblossinn, sem kviknar milli kynjanna í samanburði vart skuggaleiftur af ljóshaf; teknódans, leikfimi, slökun.
Við mannfólkið höfum fundið örugg ráð til að hindra barneignir. Eins og nokkur hafi tekið eftir því og hafi nokkurn samanburð. Við erum fjölmenningarlega sinnuð, ekki satt! Sjá nokkrir samhengi eða merkingu; sundurgreining og form fjölbreytilegra. Stórmarkaðir, skólar, popp, rokk, fótbolti, Hollywood, (og allir sem einn skulu líta upp til), fésbók, vefurinn, listgjörningar. Hvað er menntun, réttlæti? Verkhyggni verkafólks og tími þess er stórlega lítilsmetnari á vinnumarkaði en margfrægð þjálfun skólagenginna þvers og kruss. Hvað ræður afgerandi mun? Samkeppni á heimsmarkaði? Statístik? Tæknivæðing kynkvíslanna? Staða verkalýðsfélaga á berangri í sjávarhólmum, félagar sendisveina fjármagnsins. Þess á milli, dauðar stundir, menningarlíf, framsækni, skuggamyndir inná steppum og túndrum vísindalegs sósíalisma. Réttlæti skorts og gnægðar ríkir, tækni og geta vega salt; hnútur í maga.

Danaá

   Góðsamt, velmeinandi fólk, sem kemur illu einu til leiðar, hvers á það að gjalda? Á margan renna tvær grímur. Hvernig bregst einn heiðingi við sínum nóta, álíti sá sinn kóna haldinn illum anda, honum fúlmennskan gersamlega í merg runnin? Því illa tjóir að reikna aldrei með pústrum og þungum höggum útá sífbyljukjaftháttinn, ástundaður í trausti og vissu um framsækni ofbeldislauss fagurgala í teknóheimum. Ásamt tómhyggju, afglöp, og hvergi vel liðið, þó metnaður og brosviprur áróðursmeistara eigi e.t.v. að gefa annað í skyn; að allir séu óðir og uppvægir leitandi sömu fríðinda á neyslumarkaði skapandi stétta, leita annarra niðurlægingar o.sfrv., genginna, trúaðra, auðtrúa og trúgjarnir sjálfir, sljóvgaðir af áreiti, ánetjaðir ruglanda, á valdi óbeislaðrar eyðingarhneigðar, botnlausrar nýungagirni, sköpunarþrár, ýmist drepnir í dróma depurðar eða ofsakæti síns hugarvíls. Sundurgreining og tómlátur formalismi án samhengis eða merkingar liggur á slóð.
Geta mannsins til að láta gott af sér leiða hjálparlaust, úthald hans og hróður í þeim efnum staðfestir ærnar efasemdir. „Gakktu með sjó og sittu við eld“, svo kvað völvan forðum.
 

A General History of Europe, Longmans: 16. öldin 1969

   Rómarréttur versus kirkjuréttur, mónarkí, aðall, ítölsku borgríkin (Feneyjar), Niðurlönd, Flandur, N-Frakkland, Lübeck (Hansasambandið), fjarvídd (perspektíf), kontrapunktur, tvöfalt bókhald, harmónía, landafundir, madrígalar, óperur, óratoríur, barokk, nýklassík, hlutur í sjálfu sér versus afstæði hluta, verðbólga, empírismi, rationalismi. Helftin af mannskapnum og rúmlega það, upp undir 90% og þar af fleiri lifði af matvælaframleiðslu, glímdi við nauðþurftir, uppskerubrest, drepsóttir, Guð, dansaði og söng.
Málaliðar Karls V. keisara, her, sem samanstóð af lúterönum frá Þýskalandi og kaþólskum Spánverjum fékk ekki sinn mála greiddan 1527 og hertóku þá upp á sitt eindæmi Rómaborg, innbyggjurum til mikils ama. Elísabet I, Katrín af Medecí í Frakklandi (Bartelómessudrápin), María Skotadrottning, María Stuart á Bretlandi, þjóðhöfðingjar, konur á valdastólum
Tækni, (sjóngler) og vísindabylting (Galíleó) í burðarliðnum. Jón Kalmann Stefánsson var á dögum þessum “óborið skáld að baki víglínunnar,” “óþolinmóður, sigurviss með spenntan lásboga.” “Hljóðlátar örvar á flugi að torráðum skotmörkum.” (tilv. í Baldur Óskarsson skáld).
Ömmur 21.aldar og þeirra systkin, sem enginn vænir um að vera eintóma feður, eiga þau að ala önn fyrir öllum lausaleikskróum að breyttum breytanda, heilan draugafans, eftir stóra fall “feðraveldisins” sem þá e.t.v. er í vændum. Allir þrá jú fjör og sól.
Ætli það hafi beinlínis verið mjög frýnilegt liðið, bæði karlar og konur, sem lúskraðist kringum lýðskrumarana og fallöxina í Frakklandi 1789. Aðallinn barðist fyrir valdaþátttöku og þingi við mónarkiið, ásamt þriðju stétt. Stigveldið var aflagt í frönsku byltingunni, en ítök og gildi aðalsins ríkti áfram sem staðalfyrirmynd efnafólks og alþýðu. Sjálfsforræði hins sterka og réttur risti boða.(Makkíavellí). Átök hópa markaði samstöðu (lýðræði)

Nú ertu þriggja ára elsku Lóa mín
því yrki ég þetta ljóð til þín (lag og ljóð Jón frá Hrafnkellsstöðum)
þú hendist yfir gólfið og stekkur upp á stól
þú stígur dans á gólfinu
og þráir vor og sól.

Say it in broken English

  Various, broken people, in broken English, establish themselves in the empire of the Monarch Commercial, with all their heart for evreyone to notice, what? Guffys! What might the future bring or keep in store, for everyone desires to be on the move in the right direction, where the shining sun sets in the summertime. The west is the best. While eating up a hawk-eyed beast in a hawk-eyed town, either a senior or a junior feminist claims to be trembling like a soldier up against the very idea as such, of what might be, if only someone got beaten up for just lacking something like consideration, or just a powderblue wig, in matters relative to just what matters; being quite unable to listen, keep silent or shut up, because of craving importance of being earnest, If you feel like it, you even tell young mothers their babies are ugly, and you were once like one of them for sure. Why then keep silent if needed, or talk, when that probably makes all the difference? Just say what you feel, anytime; it is all there is. No one can deny it. Stay indignant, or else, be very impressed, much in favor of just mame it. The west is the best. Be among the hawk-eyed beasts you eat in a hawk-eyed town, or else drop dead. No water deep down below or above, just an aching stomach and Hawk-eyed feathers and a puff. So you better start swimming or you sink like a stone for the times they are a-changing.

Af berangri nöturraunsæis

   Menningarleg lákúra, upphafin til sameiginlegrar sjálfsréttlætingar, nonendentity image. Lægsti samnefnari fundinn. Sá ábatasamasti? Arður aðfanga og eftirbreytni félagseflis erlendis frá, markað sárafátæklegum orðaforða, brösulegum smekk. Hvað um Engla, Saxa, Prússa, Slava, Langbarða, Normanna og okkur? Heimska viðtekinna hugmynda slær tóninn í víðómi fjölmiðla, hálfóafvitandi, af grútfúlum metnaði. Ekki skal á halla í samanburði okkar og heimsvelda í heimi hér. Hvað listræna tjáningu varðar, lýðræðislega þátttöku, sporslur á vinsældamarkaði, hálf máttleysislegt gey, úr einni vilpu í aðra stækari. Tungumál undir væng stórveldis og smekkur, líkt og oft áður sagt lifandi amaba, undirorpið framþróun, sem liggur augljóslega til tjáningarhefts upphafs, skólakerfi, fjölmiðlar, ofsakláða aðfenginnar hugmyndaauðgi, sambrætt, drafl.
Vísað er í tíma og ótíma til áætlaðrar þátttöku í feikna háttskrifuðu gervi, uhumræðu, goss úr grútfúlum pytti. Færir allt á kaf í eigin upphefð, fjálglegum játningum, blóðdrefjum, dreggjum. Búdda, rómverski hundraðshöfðinginn og hermenn hans á Golgata hugleiða stíft með blíðri brá Barrabas og Líbídó, brosandi í kampinn, skenkja á horn. Ólafur Jóhann, Sigfús Daðason, Þorsteinn frá Hamri, Steinar Sigurjóns og Jórunn skáldmær. Engilsaxneskur gjörningadári mænir upp á gítarháls, vinnukonugrip slegin; útlifaður millistéttarmaður væntanlegur milljarðamæringur. Kemikal. Amfetamín ally. Mun gróa undan haftinu? Just det!
Hrunið, rokk og ról, nema hvað! Konur eru skeinuglaðar hvort heldur áflog falla þeim eður ei. Eru þeim þá blíðuhótin víðsfjarri og fíla það í ræmur! Allrar athygli verðar.

"Með hjálminn skyggnda, hvítri ..."

  Die von Lübeck werden in allen Tagen / Den Tod Herrn Jürgen Wullenwevers beklagen. Hansa- og Kalmarsamband, Danmörk, Friðrik I, Kristján III, Lúter, Macciavelli, hallæri, uppskerubrestur, verðbólga, drepsóttir, landafundir, barok, sýfilis, vörur stíga vígslar falla, vöxtur borga, verðbólga á 16. öld. Saga verðbólgu afmarkar lok miðalda og upphaf nýaldar í Evrópu. Merking orðsins bóndi ber ekki sama niðrandi merkingarkeim í íslensku og sambærileg orð í mörgum evrópskum tungum; pesant, negri, niger á latínu, negro á spænsku, negro á ensku, liberal, nesjamennska á íslensku svo fátt eitt sé reifað. Snauðir bændur voru víða í Evrópu hnepptir í átthagafjötra, haldið við efnið, monopoliseraðir að fornum rómverskum rétti. Fjöldinn bjó í sveitum Evrópu fram á tuttugustu öld. Þar voru og eru nauðþurftir framleiddar. Vörur stíga, víxlar falla/ vorið fyllir mjólkurdalla/ vonir grána stefnur lalla ... Helst til fjálgir mannfræðingar hafa nýlega borið við að innræta Íslendingum, að þeir séu meiri kynþáttahatarar en þá sjálfa grunar, spegilskyggndir í vesturheimsku fjölmenningar módeli. Ideal. Misvelræmdu. Við lítum niður á bændur og búalið sem durga líkt og femínistar, fólk, sem upp til hópa hafði ekki kosningarétt, að ógleymdum vesalings konunum, og var bæði hálshoggið og drekkt fyrir sömu sök. Stóridómur. Svartir þrælar þekktust í Kína fyrir daga þríhyrningsverslunar Evrópuveldanna með afríska þræla. Arabar stunduðu þrælakaup sunnan Sahara á undan evrópsku nýlenduveldunum, Rómverjar, Egyptar. Svertingjar Afríku smöluðu og seldu blámenn samlita sér í þrælkun og auðguðust af. Eini vísir að ríkjamyndun blökkumanna í sunnanverðri Afríku byggðist á þrælasölu. Slavar eru frændur vorir. Mikrochaplin- genið, veðurbelti jarðar, litarháttur fólks, máltaka barna og þroski stemmir hluti af. Þagni rómur íslenskunnar svífur þjóð í lausu lofti. Klassísk tónlist yki þar engu við. Eða meint frygðarvein þungarokksins. En spegilskyggnd í háu lofti ljóma hrafntinnuþökin yfir svörtum sal. Saeculum saecularis!

Dáindi

   Ég hef viljað aftur yngja ellimálið
vort og minnka trúlaust tálið
og taka úr því heimsku brjálið.
Jón úr Grunnavík

Cervus dame

Hugmynndafræði, teóría, praksis, skapandi hugsun fjölmiðlauhumræðunnar, ímyndunarafls í erfðafræðilegri blindgötu athafna og afkomu hanky panky hölda. Afurðir, margfeldi, á að duga fyrir t.a.m. dagvistun barna, uppeldi barnanna á ábyrgð fagfólks ekki handrukkara, sem líka kunna sitt fag, á að duga í slátrarann og bruggarann og helst lyfta fólki á stall koktelboða, á hringekjunni utan mæra skylduboða físíókrata og merkantílisma. Ræktun aukin mætti erfðavísinda og frjálsrar ímyndunar stefnir áfram upp og enn ofar með selskapið. Undirleikur hrunsins líkt og upptakturinn rock and roll. Hvað annað? Ungviði, berskjaldaðir skjólstæðingar nytsamra sakleysingja, blóðþyrstra erkiblábjána, klækjarefa á forheimskandi rússi glóbalt. Brotlent hilming. Linnulaust þvaður veður svo til linnulaust uppi í svonefndri fjölmiðlauhumræðu e.t.v. að einhverju leiti sakir virðingaleysis, fordæmafullrar fordæmingar mælenda, og fyrir andvaraleysi lýðræislegs meirihluta, eigenda á yfirvofandi hættu. Hún felst fremur í drengilegu bragði en andlausu ofbeldi þar fyrst á síðasta ári í tíð hvers, heits hvers, á heiðu hveli? Kjaftæði á sínar möglunarlausu heimtur líkt og dæmi sanna. Nóg er þrástagast á hlutum, sem með réttu eiga heima í vitnastúku eða skriftastóli, Readers Digest, þeir gerðir jafn hversdagslegir og sjálfsagðir og hverjir aðrir smákvillar, sem vart tekur því að nefna upphátt eða í trúnaði við Eitil eða Brand.

 

Til hliðsjónar líðandi stundar

Til að skerpa sýn á líðandi stund og samtíma ríður mest á að hafa nokkra hliðstæðu til viðmiðunar. Vart dugir að gera sér einungis í hugarlund hvað um ræðir, þótt e.t.v. samræmist flöktandi óskum, hugmyndum og væntingum, falli í kramið. Leikurinn þá líkast til aðeins til þess gerður.
Hugmynd og veruleiki er sitthvað, hugmyndir og veruleiki engu síður, hvað þá breytilegur veruleiki, umbreyttur í afurð, margfeldi.
Ókyrrð í tóminu, launeind á svifi í hrakhólmi, úti í víðáttu geims, svífandi á fiðrildavæng sínum, vel fáðum, í flæðiskeri á djúpum vaðli, stilltum sjó og villtum.
Lofi menn Guð, fara með hljóða bæn, kveða Guði lof og dýrð. Á margt ber að líta. Skimun undir hafísrönd suðurskautsins, hrakið fé í sjávarhólmum. Samhengi hluta: Túrismi, popp, hjartablóð, vitund, píslarvottar, hugmyndir, útreikningar, spár; ógnir, friður, almenn skólahervæðing á vinnumarkað, upplýsts einveidis, í opnu lýðræði, foragt og uppeldi, bjástur í listum og pólitík, breytur í breyttum heimi. Axla ábyrgð á svínaríinu!
Taka eigin gagnsemd fram yfir strangari boð, líkt og nútíma kvenfólk og karlar í stórum stíl stunda í víðum tækjasölum, breyta með því heimi til hins betra og slást með í hóp betur megandi í tilfinningvelsæld þeirri, sem nærir og bætir og gerir augnablikið þess virði að lífinu sé vert að lifa því, í rússi, alsælu, algleymi.
Afhrópum peningaleysi og peninga yfirleitt. Afkomu, ásetning o.s.frv.? Lifum okkar eigið ágæti í skjóli þeirra mannréttinda, sem léttvopnaðir femínistar velgja okkur undir uggum með. Hvert er erindið? Hvaða árangri er vænst? Sósíalískum hámarksárangri, á hvítum sloppi, í lúðraþyt og söng! Heimtum sama rétt og þeir sem mest megna. Jafntefli. Jafnrétti. Að sækja og tryggja rétt sinn og eigin gagnsemd eru mannréttindi og skylda. Megi hin faglegu sjónarmiðin ráða í samskiptum fullorðinna, barna, meiri- og minnimáttar á kvarða betri gæða, þeirra sem lífinu lifa í botnlausri velsæld og afla sér með því aðdáunar og öfundar, sem sefa má um stund með hljómum, litum, formum, innsetningum og gerningum í listum.
Rödd og raddblær segir gjarnan jafn mikið ef ekki meira en svipbrigði í samskiptum hvunndagsfólks, í orðum, sem lúta svo sem að mörgu. Sá raddblær lifir óháður þeim listbrögðum sem um stund sefa og knýja fram eigin gagnsemd og sjálftökurétt í trássi við strangari boð sem lífið markar, setur, oft að annarra boði, þess vegna Guðs, gjafarans milda, góða, í lífi ykkar og okkar. Er vísindalega óumdeilt. Reynið ekki að hnekkja þeim boðum iðrunar- og yfirbótalaust. Sá grunur styrkir hvern og einn, og heildina því fleiri, sem þátt taka, lifandi, gegnir, ókomnir.

Kenndir, myndhvörf, nýgjörvingar Fyrra innslag

Kennd er bundin bæði tilfinningu og viti, vilja; ekki aðeins ósjálfráður hrollur, eða hrifningarrús; kenndir, offors, bendingar, kennd fyrir mun góðs og ills, hvað sé rétt, hvað rangt, kennd fyrir ágæti á borð við uppruna og hamingju. Fullvissa um það, sem menn vona, sannfæring um þá hluti, sem eigi er auðið að sjá, segir postulinn. Siðmenningarkennd er runnin af sömu rót.
Úr erindi upphaflega flutt 1916, birt í bókinni Þjóð og tunga, 2006, undir ritstjórn Baldurs Jónssonar.: “Frá Rómverjum er sá siður kominn að hafa ættarnöfn. Hin íslenska nafnvenja á djúpar rætur í menningu þjóðarinnar. Aldrei ætti oss að gleymast það að íslensk menning er sjálfstæð í eðli og frumleg, þótt menningarlíf okkar sé að sumu leyti hörmulega fátækt og fáskrúðugt. Rómverjinn var svo mikill fyrir sér að hann hélt mestum hluta þessarar heimsálfu á valdi sínu, löngu eftir að hann var lagstur í gröfina. Rómversk lög, rómverskir siðir og rómversk tunga skipuðu öndvegið meðal flestallra þjóða í Norðurálfunni eða höfðu að minnsta kosti sterk og óafmáanleg áhrif á menningu þeirra og mál. En Ísland hefur aldrei lotið Rómverjum, hvorki beinlínis né óbeinlínis.
Að vísu bárust straumar rómverskrar menningar hingað sem betur fór, en hér voru þeim veittar öðruvísi viðtökur en annars staðar gerðist. Meðal margra annarra þjóða sópaðist í burtu allur grundvöllur innlendrar menningar, og liðu margar aldir, áður en nokkrar bætur yrðu á því ráðnar og þó aldrei til fulls. En þegar bylgjan skall yfir Ísland er kristni var lögtekin, þá var Íslendingum vaxinn svo fiskur um hrygg að þeir gátu varið þjólíf sitt fyrir öllum skemmdum en hins vegar gróðursett ótalmörg frækorn, sem með straumnum höfðu borist, í íslenskum jarðvegi. Þeir gerðust ekki apar útlendrar menningar, en færðu sér hana í nyt. Þeir lærðu mál Rómverjans, en hitt lærðu þeir ekki síður af honum, að leggja rækt og alúð við sína eigin tungu. Þess vegna er nú þeirra tunga og vor kennd við ótal menntastofnanir víðs vegar um veröldina. Þetta er sjálft höfuðatriði í Íslandssögu. Þetta undraverða og ógleymanlega afreksverk forfeðra okkar skapaði íslenskt þjóðerni.”
Ekki er úr vegi að spyrja, hversu miklir Rómverjar þau eru í roðinu fyrir tilstilli Rómarkrisni, Hvítanesgoðinn sonur Þráins, Hildigunnur Starkaðardóttir, Kári Sölmundarson og þá Ámundi Höskuldsson Njálssonar. Fallið mannkyn, lítt viðbjargandi, í garði munka á birtuláði. Karl ábóti og Brandur biskup á næsta leiti.
Í bréfi segir Rasmus K. Rask, rétt upp úr aldamótunum !800: “Ég legg ekki stund á íslensku til þess að nema af henni stjórnlist, hernaðarlist eða slíkt, nei, heldur til þess að hugsa eins og mannlegri veru sæmir, til þess að breyta þeim lága og niðurbælda anda sem mér hefur verið í brjóst blásinn frá blautu barnsbeini til þess að styrkja sál mína, svo hún fyrirlíti þær hættur sem á vegi mínum verða” o.s.frv.
Ég skildi að orð er á Íslandi til
um allt sem er hugsað á jörðu“. E.B.